واگذاری ممیزی کتاب به ناشران سبب ولنگاری فرهنگی نشود

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، به نقل از روابط عمومی انتشارات به‌نشر(انتشارات آستان قدس رضوی)؛ «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیما و سایر دستگاه‌های ذیربط مکلفند فهرست صدور مجوزها و تصدی‌های فرهنگی و هنری قابل واگذاری به بخش خصوصی و تعاونی و سازمان‌های مردم نهاد را که تا پایان سال اول تعیین می‌شود در طول سال‌های برنامۀ ششم توسعه واگذار نمایند.»

این مطلب یک بند از مادۀ 23 لایحۀ ششم توسعه است که چندی پیش وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در نخستین نشست اعضاء هیئت نظارت بر کتب بزرگ‌سال و کودک و نوجوان با تأکید بر این بند عنوان کرد: می‌توان با تمهیدات لازم، چاپ کتاب از سوی برخی از ناشرانی را که سابقۀ تخلف ندارند یا نهادها و شخصیت‌هایی که نیاز به ممیزی و نظارت وزارت ارشاد ندارند، به خود آن‌ها سپرد و این وزارت‌خانه بیشتر بر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی تمرکز کند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم‌چنین چند شب پیش در گفت‌وگوی زندۀ تلویزیونی خود در شبکۀ دو سیما در تشریح این ماده از لایحۀ ششم توسعه گفت: آنچه که اخیراً مطرح شده این است که ما کار ممیزی را به تعدادی از ناشران باسابقه که مثلاً 40 سال در این حوزه فعال بوده و برای چاپ کتاب‌های خود از هیئت‌های علمی مجرب بهره‌ می‌گیرند و با آشنایی کامل به ضوابط عمل کرده و تخلفی ندارند، به‌صورت آزمایشی واگذار شود.

این در حالی است که نصرالله پژمان‌فر، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، واسپاری ممیزی به ناشران را دارای اشکالات عمده می‌داند و می‌گوید: در رابطه با مسئولیت‌های ارشاد و آنچه که در این بند مطرح شده باید گفت که اگر منظور از واگذاری، وظایف حاکمیتی باشد، این امور قابل واگذاری نیست. قانون با واگذاری مواردی که قابل تصدی‌گری است، مشکلی ندارد و این کار ممکن است.

در این خصوص، به سراغ یکی از ناشران برتر کشور در هر دو حوزۀ نشر کودک و نوجوان و نیز بزرگ‌سالان رفته‌ایم و  نظر مدیرعامل این مجموعه یعنی به‌نشر(انتشارات آستان قدس رضوی) به‌عنوان ناشری که سه دهه فعالیت دقیق و پیشروانه در عرصۀ نشر را در کارنامۀ سپید خود دارد و اکنون نمایندۀ نشر در مجموعۀ موقوفاتی آستان قدس رضوی به شمار می‌رود، جویا شدیم.

آقای محمدزاده، به نظر شما طرح واگذاری ممیزی کتاب به ناشران عملیاتی می‌شود؟

در واقع، دربارۀ تمامی مراحل منجر به تولیدات در وزارت ارشاد باید تفکر شود و تمهیداتی مناسب برای تسریع و تسهیل در فرایند تولید صورت بگیرد. حتی در خصوص کتب حوزۀ کودک و نوجوان و کتب دیگری مانند قرآن و ادعیه به نظر می‌رسد، ممیزی‌هایی اعمال می‌شود که این روندها نیاز به بازنگری جدی‌تر و توجهات بیشتری دارند. گاهی بسیاری از ما ناشران، به‌صورت جدی در کسب مجوز به مشکل برمی‌خوریم و این موضوع در شهرستان‌ها نسبت به تهران سخت‌گیرانه‌تر برخورد می‌شود.

از نظر شما اجرای این طرح چه آسیب‌هایی می‌تواند داشته باشد؟

البته با عملیاتی شدن این طرح باید مراقب بود که به سمت ولنگاری فرهنگی نرویم و برای رسیدن به این امر باید در قوانین شفافیت‌سازی کنیم. گاهی شفافیت‌سازی نکردن، فرصت خطا و سوء‌استفاده را فراهم می‌کند و در نتیجه آثار مثبت و ارزشی ممنوع می‌شوند و آثار نامناسب از نظر فنی و محتوایی فرصت جولان بیشتری می‌یابند.

مشکلات کسب مجوز را ناشی از چه می‌دانید؟

ببینید، متأسفانه فرایندهای کهنۀ سی ساله هم‌چنان در مجموعۀ وزارت‌خانه جریان دارد که اصلاً با نیاز مخاطبان و به‌روز جامعۀ نشر کشور متناسب نیست. ضرورت تغییر جدی در فرایندها در جهت تأمین نیاز مخاطب و متناسب با زمان بیشتر احساس می‌شود.

با مشکلاتی که فرایندها در این زمینه ایجاد کرده‌اند، به نظر شما می‌توان به ناشران به عنوان ناظر جدی اعتماد کرد؟

در کشور ما تعداد فراوانی ناشر وجود دارد که از آن میان بنابر وضعیت نابسامان نشر قریب به 300 ناشر به‌صورت جدی در کشور در حال فعالیت هستند. اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بخواهد ممیزی کتاب‌ها را به ناشران بسپارد باید به سوابق آن‌ها توجه ویژه داشته باشد و در نگاه کلی، با دقت جدی به توانمندی‌ها و امتیازات ناشر، این مسأله را پیگیری کند تا نگاه‌های سلیقه‌ای در ممیزی‌ها وارد نشود. علاوه‌بر این، در برخی از موارد شاید این واسپاری صرف صحیح نباشد. ضمن اینکه زمانی این واسپاری مؤثر خواهد بود که نظارت پس از نشر رنگ و بوی مؤثرتر و متفاوت‌تری بر خود بگیرد.

نداشتن سابقۀ تخلف در این زمینه کافی است؟

نداشتن سوابق تخلف از سوی ناشران در این زمینه کافی نیست اما می‌تواند تکمیل کننده باشد و نکتۀ مهمی است که می‌تواند جلوی آسیب‌ها را بگیرد. علاوه‌براین، مفهوم تخلف نیز باید شفاف شود. صلاحیت‌های فرهنگی، سوابق فنی و تجربی در این امر و به‌طور کلی، رویکردهای راهبردی ناشران نیز می‌تواند ملاک قرار بگیرد.

و پیشنهاد شما؟

شاخص‌های وزارت‌خانه در این باره باید هم در حوزۀ محتوایی و نرم‌افزاری و هم در ابعاد عملیاتی و فنی آثار به‌ویژه در فعالیت‌های مختلف ارشاد مانند نحوۀ برگزاری و نیز ماهیت نمایشگاه‌های کتاب مجدداً بررسی شود و نمونه‌های دیگری که مجال طرح آن نیست دست‌خوش تحول و تغییر و زمان‌بندی دقیق و درست و از همه مهم‌تر به‌روزرسانی شود. برای نمونه حرکت خانۀ کتاب در عرصۀ اعطای تخفیف به فروشگاه‌ها فرایندی اصولی و مبتنی بر فعالیت حرفه‌ای در بازار نشر به شمار می‌رفت. یارانۀ کتاب باید در داخل کتاب‌فروشی‌ها به شکلی دقیق‌تر توسعه یابد تا نیاز روز جامعه را مرتقع کرده و مفید واقع شود.

در زمینۀ کسب مجوز و اعمال ممیزی‌ها برای حوزۀ کتاب به نظر شما چه فرایند دیگری مناسب است؟

این مسأله زمانی مؤثرتر است که سند بالادستی مشخصی نیز در این زمینه وجود داشته باشد و مصادیق ارزیابی‌ها بتواند مشخص‌تر باشند تا هم ناشران و هم ممیزان کتاب بتوانند اصولی‌تر آثار را ارزیابی کنند.

از سوی دیگر شفاف‌سازی موضوعات به ناشران قطعاً به عدم تخلف در این زمینه کمک بیشتری خواهد کرد. هر چه شاخص‌ها دقیق‌تر و فرایندها کوتاه‌تر باشند، راه برای ناشران و البته وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هموارتر خواهد شد. البته در این زمینه شاخص‌ها باید به تصویب‌ سازمان‌های مختلف کشوری نیز برسد تا چانه‌زنی‌ها بر سر وجود یا عدم ممیزی‌ها مرتفع شود.

این شاخص‌ها باید چه مباحثی را دربرداشته باشند؟

قطعاً رهنمودهای مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، اهداف والای انقلاب اسلامی و هم‌چنین منشور قانون اساسی نیز در رأس این شاخص‌ها قرار دارد. در عین حال، توجه به نیاز جامعه و مخاطبان، توجه به تحولات فنی نشر، توجه به تولیدات محتوایی مبتنی بر ادبیات خلاقانه یا ادبیات فانتزی بومی که بسیار مورد توجه نوجوانان و جوانان جامعه قرار دارد، در زمرۀ این شاخص‌ها قرار دارند.

انتشارات آستان قدس رضوی در این زمینه در چه جایگاهی قرار داشته و دارد؟

انتشارات آستان قدس رضوی به دلیل انتساب به مجموعۀ حضرت رضا(ع) که هم‌سو با نظام حکومت اسلامی و اندیشه‌های ناب این دین مبین در حال حرکت بوده و است، در زمینۀ کسب مجوز با مشکل جدی مواجه نبوده و نیست. این انتشارات برای حدود 15 سال، به‌صورت لیست کتاب‌های خود را به تأیید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌رساند و علتش را باید وجود کارشناسان و اعضاء هیئت علمی دانشگاه‌ها و افراد مجرب در هیئت‌های ممیزی مجموعه دانست.