ادبیات داستانی در سال ۹۵ هم درجا زد/ ورود نویسندگان شاخص به وادی کتابسازی

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، به نقل از خبرگزاری تسنیم، «رکود و رخوت در ادبیات» موضوعی است که در سال‌های اخیر بارها از سوی منتقدان و نویسندگان به آن اشاره و درباره آن بحث شده است. در مقابل این پرسش که چرا ادبیات ایرانی این روزها دچار ضعف است، گزاره‌های متعددی قرار می‌گیرد؛ از وضعیت نامناسب معیشت نویسندگان تا بازار پر سود برخی از ناشران و بی‌رونقی این روزهای نقد ادبی. استمرار چنین موضوعاتی، نتیجه‌ای جز کم‌فروغی ادبیات ایرانی در سال‌های اخیر نداشته است. موضوعی که شاید بتوان از آن به عنوان یکی از دلایل اصلی در کم‌اقبالی مخاطب ایرانی به سمت کتاب و کتابخوانی دانست.
گذشته از حساب سر انگشتی که هر مخاطب کتابخوان در این رابطه می‌تواند ارائه دهد، بررسی ادواری آثار توسط جشنواره‌ها و جوایز ادبی نیز می‌تواند یکی از ملاک‌های اصلی در بررسی روند ادبیات ایرانی در سال‌های اخیر باشد. هرساله تعداد قابل توجهی جشنواره با محوریت داستان، شعر و نقد ادبی برگزار می‌شود که در آن، آثار در یک برهه زمانی(عمدتاً یک‌ساله) از سوی نویسندگان، شاعران و منتقدان مورد بررسی قرار می‌گیرند. جایزه قلم زرین که پانزدهمین دوره خود را در 14 تیرماه برگزار می‌کند، از جمله این جوایز ادبی است. بررسی آثار در این دوره مختص به کارهای منتشر شده در سال 95 در حوزه‌های داستان، شعر و نقد و پژوهش برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان و بزرگسال است. یوسف قوجق که دبیر این دوره جایزه است، بعد از اتمام داوری کارها و مشخص شدن نامزدهای جایزه، معتقد است که کارهای ادبی(داستان و شعر) در سال گذشته از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده‌اند؛ از این جهت می‌توان گفت که صفحه جدیدی در حوزه ادبیات داستانی ایرانی در سال گذشته باز نشده است.
قوجق در همین رابطه به تسنیم گفت: این دوره جایزه در پنج حوزه نقد و پژوهش، داستان کودک و نوجوان، شعر کودک و نوجوان، داستان بزرگسال و شعر بزرگسال برگزار می‌شود. در این دوره آثاری که در سال 95 در پنج حوزه یاد شده منتشر شده، مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به بررسی‌های انجام شده و نظر داوران، کارهای نوشته شده در حوزه‌های پژوهشی از نظر کیفی و محتوایی در مقایسه با کارهای ادبی در بخش‌های کودک و نوجوان و بزرگسال، بهتر و قابل قبول‌تر بودند.
ادبیات داستانی صفحه جدیدی ندارد
وی با بیان اینکه کارهای ادبی تولید شده در سال 95 از نظر مسائل ادبی و خلاقیت ضعف داشته است، ادامه داد: متأسفانه بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که ما در ادبیات داستانی نتوانسته‌ایم صفحه جدیدی باز کنیم و روند ادبیات در این حوزه، راکد بوده و حالت ایستایی دارد. این موضوع در بخش داستان نوجوان بیش از دیگر حوزه‌ها دیده می‌شود. متأسفانه در این بخش شاهد کتاب‌سازی‌های گسترده هستیم که حتی از سوی برخی از نویسندگان خوش‌نام و معروف صورت می‌گیرد؛ از این جهت احساس می‌شود که نگاه خلاق و عمیقی که قبلاً در ادبیات داستانی نوجوانان وجود داشت، در کارهای سال گذشته کمتر دیده می‌شود.
نویسندگان شاخص هم کتاب‌سازی می‌کنند
این نویسنده با اشاره به دلایل ایجاد چنین رویه‌ای در ادبیات داستانی نوجوانان و تأثیر آن بر حوزه کتاب برای این گروه سنی گفت: در میان کتاب‌های بررسی شده در سال گذشته تعداد قابل توجهی از آثار، به کتاب‌سازی‌هایی اختصاص داشت که کمترین خلاقیت را نداشتند. متأسفانه نام نویسندگان اسم و رسم‌دار نیز که انتظار کارهای جدی از آنها می‌رود، در این مجموعه‌ها نیز دیده می‌شود که علل مختلفی دارد. به نظر می‌رسد که نویسندگان دچار نوعی شتاب‌زدگی شده‌اند؛ از این جهت شاهد یک ساده‌انگاری در آثار نویسندگان این حوزه هستیم.
به گفته قوجق؛ از سوی دیگر ارزیاب‌های ناشران نیز حداقل‌ها را در نظر می‌گیرند و به رعایت این حداقل‌ها اکتفا می‌کنند؛ از این جهت کارهایی که عمیق نیستند و با یک سطحی‌نگری ساده نوشته‌ شده‌اند، مجوز نشر می‌گیرند. بررسی این آثار نشان می‌دهد که نویسنده، نوجوان امروز را دست کم گرفته و نتوانسته به سوالات او پاسخ دهد؛ این در حالی است که نوجوان امروز سوالات جدی درباره موضوعات مختلف دارد و دنیای او، متفاوت‌تر از نوجوان دیروز است، اما برخی از نویسندگان به تکرار تجربه‌های گذشته بسنده کرده و سعی نکرده‌اند به جهان‌بینی و دنیای او نزدیک شوند. در مجموع کارهای نوشته شده در حوزه ادبیات داستانی برای گروه سنی نوجوانان در سال گذشته، نتوانسته برای مخاطب خود سوالات جدی ایجاد کرده و او را کنجکاو کند. به همین دلیل بازار ترجمه‌ها داغ‌تر از تألیف است.
تأثیر وضعیت بد معیشت نویسندگان بر رکود در ادبیات
دبیر پانزدهمین دوره جایزه قلم زرین با بیان اینکه در بررسی آثار هم محتوا و مضمون و هم ساختار و نوآوری کارها مورد بررسی قرار گرفته است، اضافه کرد: در بسیاری از کارها اگر مضمون خوبی وجود داشت، ضعف در نحوه پرداخت بود. نگاه سطحی نویسنده و تعجیل برای چاپ، کیفیت کارهای داستانی را تنزل داده است. از این جهت یک پرسش اساسی و مهم پیش روی ماست: چرا آثار ادبی در سال 95 عمق ندارند و وظیفه دستگاه‌های مسئول مانند ارشاد در این میان چیست؟
قوجق با بیان اینکه وضعیت بد معیشت نویسندگان در سال‌های اخیر نیز یکی از دلایل تأثیرگذار در جریان حاضر است، به وضعیت کتاب‌های شعر اشاره کرد و گفت: تعداد کتاب‌های شعر منتشر شده در سال‌های گذشته خوب ارزیابی می‌شود، اما این کمیت همگام با کیفیت نبوده است. هرچند حوزه شعر در ارزیابی‌های کلی، خوب توصیف می شود، اما ملاک برای تشخیص و بررسی در این رابطه نباید محدود به کارهای چند شاعر برجسته باشد. ملاک باید کارهای منتشر شده در یک سال باشد. بررسی‌ها بر آثار سال 95 نشان می‌دهد که اتفاق جدیدی در ادبیات در این یک سال رخ نداده است.
داستان را با شرح ما وقع اشتباه گرفته‌ایم
وی افزود: ادبیات باید مخاطب خود را جدی بگیرد و او را به چالش بکشد، اما پرسش اینجاست که چند درصد کارهایی که در سال‌های اخیر منتشر می‌شود، این ویژگی را دارند؟ متأسفانه بررسی‌ها نشان می‌دهد که عمده کارها به صورت عمیق به حوادث و شخصیت‌ها نپرداخته‌ و گاه به داستان به عنوان شرح ما وقع نگاه کرده‌اند. ما در برخی از حوزه‌ها مانند داستان نوجوانان با دیکته کردن تجربیات نویسنده مواجه هستیم. این در حالی است که مخاطب امروز گریز پاست و باهوش‌تر از این است که کلیشه‌های خودمان را به او تحویل دهیم.