دست‌چینی از بهترین کتابها برای آشنایی با امام حسین علیه‌السلام/3
تحلیل‌های مربوط به واقعۀ عاشورا
سامانۀ کارشناسی مجمع ناشران انقلاب اسلامی به مناسبت محرم بستۀ پیشنهادی معرفی کرده است که شامل موضوعاتی مانند شرح زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع)، زندگی‌نامه، فضایل و کرامات امام حسین (ع)، تحلیل‌های مربوط به واقعۀ عاشورا و … می‌باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، سامانۀ کارشناسی مجمع ناشران انقلاب اسلامی به مناسبت محرم بستۀ پیشنهادی معرفی کرده است که شامل موضوعاتی مانند شرح زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع)، زندگی‌نامه، فضایل و کرامات امام حسین (ع)، تحلیل‌های مربوط به واقعه عاشورا و … می‌باشد. آنچه در ادامه معرفی میشود کتاب‌هایی هستند که به تحلیل‌های مربوط به واقعه عاشورا می‌پردازند.
بازتاب تفکر عثمانی در واقعه کربلا
محمدرضا هدایت‌پناه
پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
بازشناسى تفكر سياسى، مذهبى نيروهايى كه در مقابل قيام امام حسين علیه‌السلام صف آرايى كردند و به انحاى مختلف در شكست آن سهيم بودند، از موضوعات مهمى است كه مىتواند در شناخت دقيق اين برهۀ بسيار حساس تاريخ تشيع راه گشا باشد. اين مقاله با ارائۀ برخى ادله و شواهد، حاكميّت تفكر عثمانى را بر اين نيروها چه در كوفه و چه در كربلا نشان داده و آشكار ساخته كه كوفى بودن نيروها را با تشيع آنان مساوى و ملازم دانستن، مغالطهاى تاريخى است كه برخى از محققان در نوشته‌ها و گفت‌وگوهاى خود تبليغ مىكنند تا با محكوم كردن شيعيان (رافضه اماميه) به عنوان تنها عامل به وجودآورندۀ حادثۀ كربلا، مراسم عزادارى در روز عاشورا را زير سؤال ببرند. اين نوشتار به تعريف مفاهيم عثمانى و ملاكهاى آن، براى شناخت نيروهاى اين تفكر و نيز عوامل و زمينههاى رشد و توسعۀ آن در كوفه و بازتاب تفكر عثمانى در كوفه و كربلا و حاكميت آن بر نيروهاى مقابله كننده با قيام امام حسين علیه‌السلام پرداخته است.
نقش ائمه در احیای دین (جلد شانزدهم)
علامه عسکری
علامه عسکری
علامه سید مرتضی عسکری دارای تألیفات فراوانی به زبان¬های عربی و فارسی است. ایشان افزون بر بررسی کتب و منابع شیعه، احادیث و روایات اهل سنت و به قول خود علامه مکتب خلفا را نیز در آثار خود بررسی کرده، به گونه¬ای که این آثار مرجع و منبعی قابل اعتماد برای آنان به شمار می¬رود. کوشش¬های علامه برای مصون ماندن اسلام از تحریف، مورد تقدیر هر دو مکتب قرار گرفته است. اکثر آثار علامه عسکری در کشورهای عربی بخصوص در مصر منتشر شده و مورد استقبال اسلام پژوهان قرار گرفته است. برخی از این آثار به انگلیسی، اردو، ایتالیایی، روسی و... هم برگردانده شده است. نکته لطیف درخصوص سیرۀ عملی آن بزرگوار اینکه علامه عسکری درطول حیات خود برای هیچ کدام از آثارش حق‌التألیف نمی¬گرفت و بنای گرفتن هم نداشت. جذابیت جلد شانزدهم کتاب «نقش ائمّه در احیای دین» در این است که خواننده در عین مطالعۀ روایتی داستان‌گونه¬ از تاریخ، با تحلیل¬های موشکافانه¬ و نکات ریز تاریخی از وقایع و رویدادهای صدر اسلام و عصر پس از حیات پیامبر آشنا می¬شود. علامه عسکری معتقد است تنها قیام شخص امام حسین علیه‌السلام می‌توانست بدعت روایج یافته در آن زمان را نابود کند.
آذرخشی از آسمان کربلا
آیت الله محمدتقی مصباح یزدی
مؤسسه آموزشی‌و پژوهشی امام خمینی(ره)
این کتاب به طور کلی پاسخ¬گویی به برخی از مهمترین سؤالات و شبهات مطرح پیرامون حادثۀ عاشوراست.
سؤالاتی مانند: چرا باید حادثۀ عاشورا را گرامی بداریم؟ چرا برای بزرگداشت عاشورا به روش بحث و گفتگو اکتفا نمی¬شود؟ چرا باید به یاد وقایع عاشورا عزاداری کرد؟ چرا باید دشمنان امام حسین(ع) را لعن کرد؟ نقش عاشورا در بقای اسلام، گستردگی، اهمیت و تأثیر عزاداری برای سیدالشهداء چیست؟ دلایل قداست و تحریف ناپذیری قیام عاشورا چیست؟ پیشینه تاریخی واقعۀ عاشورا چگونه است؟ زمینه¬های اجتماعی و عوامل انحراف جامعه در دوران عاشورا کدام‌اند؟ تشابه جامعه ما با زمان امام حسین(ع) در چه چیزهایی است؟ راه مقابله با سیاست¬های شیطانی کدام است؟ چه ویژگی¬هایی در امیرالمؤمنین (ع) در شکل¬گیری فاجعۀ کربلا نقش داشته؟ روش¬های به¬کارگیری شده توسط معاویه برای انحراف جامعه از قبل از خلافت حضرت امیر تا پس از شهادت امیرالمؤمنین (ع) چگونه بوده است؟ فعالیت مخفیانه امام حسین(ع) در زمان معاویه چه بوده است؟ علل انفعال جامعه در برابر فعالیت-های معاویه و خودداری از بذل مال در راه خدا و سستی در جانفشانی برای دین چه چیزهایی بوده است؟
تأملی در نهضت عاشورا
رسول جعفریان
علم
در نخستین بخش این کتاب، به معرفی کهن‌ترین و مهمترین متون تاریخی مربوط به تاریخ عاشورا پرداخته شده است.
فصل دوم این کتاب با عنوان «زمینه‌های قیام کربلا» آغاز شده است که در آن وضعیت قریش و جناح‌های داخلی آن تا کربلا مورد تحلیل قرار گرفته است و در ادامه نحوه‌های برخورد با دین اسلام پس از رحلت رسول‌الله(ص) مورد تحقیق قرار گرفته شده است.
در این فصل نظام‌های سیاسی از زمان رسول خدا(ص) تا حکومت معاویه مورد بررسی قرار گرفته و نظام نبوی ولایی، نظام خلافت و نظام سلطنتی، خلافتی سه نوع نظام سیاسی است که نویسنده آنها را مورد بررسی قرار داده است.
برخورد امام علی و آل علی علیهمالسلام با مشکلات و دشواری‌ها، چگونگی عقاید عامه مردم در مناطق مختلف، راه‌های منحرف کردن عامه مردم توسط امویان، چگونگی امر تحریف دین در این دوره، عناوین بخش‌هایی است که در این فصل مورد تأمل قرار گرفته است.
گزارش تاریخی رویداد کربلا، اربعین امام حسین(ع)، حکمت شهادت امام حسین(ع)، آثار نهضت ایشان از عناوین دیگر این فصل‌هاست. در ادامه کتاب «کامل الزیارات ابن قولویه» ارزیابی شده و در نهایت ابعاد شعاری و شکلی نهضت امام حسین(ع) ، بررسی تاریخی عزاداری اهل سنت برای امام حسین، تحریفات عاشورا و بررسی روضةالشهداء ملاحسین کاشفی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
آفتاب در مصاف
آیت‌الله سید علی خامنه‌ای(ره)
انقلاب اسلامی
کتاب «آفتاب در مصاف» به بیان علل و ابعاد حادثۀ عاشورا بر گرفته از بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی می¬پردازد. این کتاب در 722 صفحه تدوین شده است و شامل مجموعه تمام گفتارها و مطالب مقام معظّم رهبری از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۹۰ درباره وجود مقدّس امام حسین علیه‌السلام است و تحلیل وقایع قبل و بعد از عاشورای سال ۶۱ هجری قمری در پرتو سخنام معظم له بیان شده است. امامحسين(ع)، عاشورا، ياران عاشورا، دشمنان عاشورا، زيارات و ادعيه از جمله بخش‌های کتاب است. این اثر که بر اساس سیر زمانی بیانات معظّمٌ‌له تدوین شده، میتواند به عنوان یک کتاب مرجع مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار گیرد. بهره‌گیری از فهرست تفضیلی و موضوعی، نمایه لفظی، نمایه آیات، نمایه روایات، نمایه کلمات بزرگان و کتابنامه جامع و همچنین ارائه مستندات کتاب در قالب لوح فشرده به همراه کتاب از ویژگی‌های بارز و منحصر به فرد این مجموعه است.
حماسه و عرفان
آیت‌الله عبدالله جوادی آملی(ره)
اسراء
دو مقوله عرفان و حماسه همواره در طول تاریخ از یکدیگر جدا نگاه داشته شده تا یک دست صدا نداشته باشد؛ زیرا معرفتی که با حماسه و خروش همراه نباشد و به جای آن خمودی و افسردگی جانشین صولت و نفوذ شده باشد، هرگز راه به جایی نخواهد برد و سالک مسلک عرفان در سرای انزوا یا در تار تنیده افکار خود می‌ماند.
در این کتاب اصول و بنیان‌هایی از این دو فضیلت انسانی شناسایی شده تا با تبیین جایگاه هر یک، زنگارهای باطلی که موجب دور نگهداشتن یکی از دیگری است زدوده شده و اتحاد و ائتلاف و اینکه هر یک مکمل دیگری است، با بیان سیرۀ علمی و عملی شاخصه¬های معصوم عالم اسلام یعنی امامان بزرگوار علیهمالسلام ترسیم شده است. این کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه بخش می‌باشد. بخش اول: هماهنگی آیین اسلام با فطرت که در فصل اول آن نکاتی پیرامون آیه میثاق نگاشته شده و در فصل دوم توحید و زوایای آن مورد بررسی قرار گرفته است؛ بخش دوم: فضیلت حماسه و عرفان که در این فصل علاوه بر آشنایی با معانی حماسه و عرفان، به خصال و ویژگی‌های عارفان نیز پرداخته شده است؛ بخش سوم: با عنوان عارفان حماسه ساز و حماسه سازان عارف، مهمترین بخش کتاب است که دارای 5 فصل است.
فروغ شهادت
علی سعادت‌پرور
احیاء
این کتاب که مجموعه درس‌های مؤلف در زمینه ابعاد عرفانی واقعه کربلا می¬باشد، در نوع خود کم¬نظیر است. نویسنده با استفاده از احادیث معتبر شیعی که در منابع دسته اول آمده فضائل و خصایص خاص حضرت اباعبدالله که تنها در ایشان وجود دارد را بیان کرده¬اند. ایشان با استفاده از آیات و روایات به تفسیر ابعاد عرفانی سخنان و مصائبی که برای حضرت اباعبدالله در کربلا و اهل بیت علیهمالسلام ایشان در طول اسارت اتفاق افتاده پرداخته است.
کتاب تحقیقی نو و مستند در زمینه نهضت حسینی علیه‌السلام و مسائل مربوط به احیای حرکت آن حضرت است که طی 31 فصل با استناد به احادیث وارده و به دور از اظهارنظرهای بیپایه، به تحلیل قیام تاریخی بینظیر آن حضرت از نقطه نظر اخلاقی، عرفانی پرداخته است. تبیین ابعاد عرفانی امام حسین و ویژگی¬های خاص حضرت نسبت به سایر اهل بیت علیهمالسلام این کتاب را نسبت به سایر کتب متمایز می‌نماید. همچنین مؤلف در بخش‌های پایانی کتاب به مقامات عرفانی اهل بیت امام حسین علیه‌السلام نیز اشاره می¬کند.
قیام حسین علیه‌السلام
سید جعفر شهیدی
دفتر نشر فرهنگ اسلامی
دکتر شهیدی تحقیق و نگارش این کتاب را در سال 1330 انجام داده و کتاب را در سال 1357 با قلمی شیوا، متقن و مستند به منابع اصیل تاریخی به رشتۀ تحریر درآورده و تا کنون بیش از چهل و هفت بار به چاپ رسیده است. هر چند بیان حقایق تاریخی بخش عمده کتاب را تشکیل می‌دهد؛ اما نوع مواجهه دکتر شهیدی با تاریخ در تحلیل حادثه عاشورا نو و بدیع است. دکتر شهیدی در این کتاب بیش از آن که در جستجوی چگونگی آن رخداد عظیم باشد، به دنبال چرایی حادثه عاشورا بوده است. آنچنان که خود می¬گوید: «مقصود من از نوشتن این یادداشت‌ها مقتل نویسی، تبلیغ مذهبی و حتی نوشتن تاریخ نیست. من کوشیده‌ام تا خود بدانم آن چه رخ داد، چرا رخ داد؟»
این کتاب، نه روایت زندگی امام حسین علیه‌السلام؛ بلکه تحلیل و علّت‌شناسی عاشوراست. بیان حوادث تاریخ صدر اسلام برای نویسنده چندان موضوعیت ندارد. او تلاش می‌کند تا به واسطۀ مرور بر آنچه در این پنجاه سال (11 تا 61 ه.ق) بر جامعه مسلمین گذشت، چرایی این حادثه را کشف و بازگو نماید.
آنچه این کتاب را از دیگر آثاری که آنها نیز از صبغه تاریخی برخوردارند جدا می‌سازد، رویکرد عبرت جویانه آن است.
فرهنگ عاشورا
جواد محدثی
معروف
اين كتاب اثر جواد محدثي مي‌باشد كه همانند آثار ديگرش مثل آشنايي با اسوه¬ها و ... برای عموم مردم مفيد و با قلمي روان و مستند به منابع معتبر نوشته شده است. كتاب دايرة المعارف كلمات مرتبط با واقعه عاشورا است كه يك پيشگفتار دارد و با كلمه آب آغاز مي‌شود و با كلمه يوم‌الله تمام مي¬شود و براي عاشورا پژوهي می¬تواند بسیار مفيد فایده واقع شود.
تمام موضوعات به فرهنگ عاشورا مرتبط است از افراد مرتبط،كتاب‌شناسي¬ها، شعارها و رسومات گرفته تا فهرست اشخاص و اماکن همگی مربوط به عاشوراست.
البته چنين مي¬نمايد كه نويسنده عمد داشته است، اين كتاب را كاملاً در قالب دائرة المعارف¬ها تنظیم نکند تا فقط كتابي براي مراجعه نباشد، از اين رو كتاب حاضر خوشخوان‌تر از دایرةالمعارف¬هاست و مي¬شود آن را به راحتي، از آغاز تا پايان خواند.
نويسنده در ذيل هر مدخل تنها به توصيف آن نپرداخته بلكه بنابر فراخور حال تحليل و گاه ارزشگذاري هم كرده است.
قیام جاودانه
محمدرضا حکیمی
دفتر نشر فرهنگ اسلامی
«قیام جاودانه» یا سختی چند پیرامون عاشورا و آفاق آن، نام کتابی است از استاد محمدرضا حکیمی که پیرامون قیام جاودانۀ سیدالشهدا نگاشته شده.
این کتاب در هفت فصل نظام یافته که موضوعات آن عبارت‌اند از: عاشورا و جهان اسلام، عاشورا و انسان نو، عاشورا و عدالت، عاشورا، انقلاب‌ها و حکومت‌ها، حکومت مسانخ، اسلام و مردم (دین مردمی)، طاغوت‌زدایی، تنها راه رهایی و عدالت، محو سیمای فقر. قبل از تألیف این کتاب، نویسندۀ محترم در دو کتاب دیگر خویش به نام‌های «بعثت و غدیر، عاشورا و مهدی» و «امام در عینیت جامعه» به حادثۀ جانگداز کربلا و شخصیت والای حسین‌بن‌علی علیهمالسلام اشاره داشته و درس‌های بزرگ عاشورا را یادآوری کرده. نویسنده در همۀ کتابها و نوشته‌های شعورگستر خود عدالت را از اساسی‌ترین محور مکتب و دفاع از کیان اسلام و قرآن می‌داند، در سومین فصل از کتاب که عنوان عاشورا و عدالت را در خود جای داده است، به تبیین موضوع عدالت در خطبۀ عاشورا پرداخته است.
نگرش عرفانی فلسفی و کلامی شخصیت امام حسین علیه‌السلام
قاسم ترخان
چلچراغ
نوشته پیشرو با طرح مباحث عرفانی، فلسفی و کلامی به واکاوی شخصیت و قیام امام حسین علیه‌السلام می‌پردازد و سؤالات و شبهاتی مرتبط با این حوزه را که از سوی بسیاری از افراد مورد پرسش قرار گرفته، تحلیل می‌کند.
بسیاری از سؤالات ارائه شده در این کتاب، شبهاتی است که تنها از سوی وهابیت القا و ترویج شده و هم‌اینک تلاش میشود که به عنوان عقیده اهل سنت جلوه داده شود، در حالی که عموم اهل سنت نظر مساعدی نسبت به دیدگاه‌های این گروه ندارند.
برخی شبهاتی که کتاب در پی پاسخگویی به آنها بوده عبارت‌اند از:
آیا در دعای عرفه امام حسین علیه‌السلام، وحدت شخصی وجود، مورد تأیید و سیر در آثار آفاقی و انفسی است یا خیر؟
شبهه برتری امام حسین علیه‌السلام بر امامان دیگر، قسمتی دیگر از کتاب به این شبهه وهابیت پاسخ داده شده است که «امام حسین علیه‌السلام چه مجوزی برای تمرد از مقام خلافت داشت؟ مگر یزید حاکم شرعی و برگزیده مردم نبود؟» و همچنین «آیا نمی‌توان گفت: یزید مجتهد بوده و تنها در اجتهادش به خطا رفته است و از این رو سزاوار لعن و سرزنش نیست؟»
بر اساس مستندات تاریخی، یزید توبه کرده است، پس چرا شیعیان او را لعن و سرزنش می‌کنند؟ یزید کارهای خوب و نیک فراوانی انجام داده است، آیا طبق آیه قرآن که خوبی‌ها، بدی‌ها را از بین می‌برند، جرم و جنایت یزید از بین نمی‌رود و نباید به پاکی یزد حکم کرد؟
سلوک عاشورایی (ده جلدی)
آیت‌الله مجتبی تهرانی
مصابیح الهدی
مجموعه ده جلدی «سلوک عاشورایی» خلاصه¬ای از مباحث مطرح شده توسط آیت‌الله مجتبی تهرانی است که در ایام محرم و صفر سال‌های اخیر در جلسات عمومی ایراد شده است. این مباحث، بررسی عالمانه و دقیق و چندبُعدی، گوشه‌هایی از حرکت عظیم و جهانی حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است که در نوع خود کم نظیر بوده و در برخی موارد، کاملاً بی‌سابقه است.
آیت الله مجتبی تهرانی در این کتاب¬ها با مروری بر کلمات و جملات امام حسین(ع) در طول این حرکت، از مدینه تا کربلا، چارچوبی از اهداف و ابعاد این قیام ارائه و ساختار بحث را با تکیه بر منابع و معارف اسلامی، نظیر قرآن کریم و روایات اهل‌‌بیت تکمیل کرده است. شیوه علمی مباحث «تفسیر روایت به آیات و روایات» است. در این شیوه، جملات کلیدی امام حسین مبنای «تئوری‌‌پردازی علمی» قرار گرفته و سپس به کمک آیاتی از قرآن کریم و سایر روایات اهل‌‌بیت علیهمالسلام تبیین میشود. مخاطب، در خلال این مباحث ضمن دست‌‌یابی به فهمی عمیق‌‌تر و دقیق‌‌تر از کلمات و جملات حضرت، متوجه میشود که هر یک از اهداف قیام عاشورا را میتوان از ابعاد گوناگون فقهی، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و عرفانی مورد بررسی قرار داد.
تبیین جامعه‌شناختی واقعه کرب و بلا
شمس‌الله مریجی
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
در این پژوهش به سئوالات مهمی درباره فلسفه قیام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا و چگونگی شكلگیری این حادثه مهم در تاریخ پاسخ داده شده است. نگارنده با رویكردی تاریخی، تحلیلی به واقعه كربلا نگریسته و عوامل مهمی كه دست به دست هم داده¬اند تا این واقعه دلخراش بوقوع بپیوندد را به صورت پرسش و پاسخ بررسی نموده است. نقش معاویه و اطرافیان وی در ایجاد نهضت كربلا، بررسی هدف امام حسین(ع) از حركت به سوی كوفه، اقدام امام حسین در مكه، چرایی دعوت كوفیان از امام حسین و پیمانشكنی آنان، توصیف برخی از وقایع در ارتباط با حادثه عاشورا و سرانجام برخی از اصحاب با وفای امام حسین(ع) و آثار و ابعاد و بركات قیام عاشورا از جمله مهمترین این سؤالات محسوب میگردد.
کربلا مبارزه با پوچی‌ها
اصغرطاهرزاده
لب‌المیزان
تاریخ یعنی تعیین «وقت» و این تعیین وقت یا حضوری است یا حصولی، کربلا در فرهنگ شیعه، یک تاریخ حضوری است. یعنی شیعه با «وقتیابیِ» کربلا، در آن صحنه و وقت حاضر میشود و خود را در «وقتِ» اصحاب کربلا قرار می‌دهد و به کمک کاری که امام‌حسین علیه‌السلام در کربلا انجام دادند هنر چنین وقت‌یابی را در رویارویی با صحنه کربلا به دست آورده است.
مؤلف امیدوار است که خواننده از داشتن نگاه حصولی به کربلا و سپردن آن به حافظه به درک حضوری واقعه کربلا نائل آید و با قلب خود کربلا و وقایعش را نظاره کند.
در این اثر تبیین شده است که چگونه کربلا اسلام را زنده نگاه داشته و به مبارزه با هرآنچه باطل و پوچی¬ست رفته است. نگاه بدیع استاد طاهرزاده این اثر را از سایر آثار مشابه متفاوت ساخته و خواننده را با ابعادی نو و بدیع و عمیق از پیام¬های حادثۀ عاشورا آشنا می¬سازد.
تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام
آیت‌الله شهید محمدعلی قاضی طباطبایی
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
در میان شیعه روز اربعین سیدالشهداء علیه‌السلام که روز بیستم صفر است، شهرت بسیار دارد و عموماً آن روز را روز ورود اهل بیت علیهمالسلام پس از خلاصی از اسارت شام به کربلا می‌دانند و از ائمه اهل بیت اطهار علیهمالسلام زیارت مخصوصی برای آن روز وارد شده و از علمای امامیه تا قرن هفتم هجری شبهه و اشکالی در این موضوع دیده نشده است و اول کسی که شبهه کرده غیر از سید اجل اعظم سیدرضی‌الدین علی‌بن‌طاووس حسنی(قدس سره) در کتاب اقبال سراغ نیست.
جالب اینکه وی عمدتاً با بهره‌گیری از آثار علمای طراز اول تشیع، اثبات می‌کند که کاروان امام حسین(ع) در همان اربعین اول حضرت سیدالشهدا وارد کربلا شده است.
کتاب «تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام» باتوجه به روح علمی حاکم بر آن، یک اثر پژوهشی و تحقیقاتی است. چرا که مؤلف در این اثر می‌کوشد با مراجعه به منابع بیشمار، پرده از رخسار عروسِ مطلوب حقیقت براندازد.
پرتوی از عظمت امام حسین علیه‌السلام
آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی
مسجد مقدس جمکران
در بخش اول ابتدا سیمای نورانی امام حسین علیه‌السلام در کتاب خدا ترسیم شده، از قبیل آیۀ مودّت و آیه تطهیر و آیات دیگر که دربارۀ فضیلت پنج تن آل عبا علیهمالسلام نازل شده است. در ادامۀ سیمای امام حسین علیه‌السلام در احادیث پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به تصویر کشیده شده است. فصل اول با بیان مکارم اخلاق سیدالشهداء علیه‌السلام و ابعاد گوناگون اخلاقی آن حضرت به پایان می‌رسد.
بخش دوم دربارۀ بنی هاشم و بنی¬امیه است که به طور تفصیلی به اوضاع زندگی و مخصوصاً صفات رذیله معاویه و یزید به طور مستند پرداخته شده است.
در بخش سوم علل قیام سید و سالار شهیدان علیه‌السلام مورد بررسی قرار گرفته که از این رهگذر حدود ۶ علّت اصلی و مهم مورد شرح و توضیح قرار گرفته و در آخر بخش، به چند شبهه پیرامون حادثه عظیم عاشورا پاسخ گفته شده است.
در بخش چهارم نیز که با عنوان نتایج و فواید قیام حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام نامگذاری شده است. مؤلف به ۹ فایده مهم و تأثیرگذار قیام خونین و سراسر حماسه کربلا پرداخته است.
بررسی و تحقیق پیرامون نهضت حسینی
سید علی فرحی
بوستان کتاب
یکی از اهداف اساسی قیام امام حسین علیه‌السلام مبارزه با ظلم برای زمینه سازیِ عدالت است. ازاین‌رو در بخش‌های مختلف این کتاب، بحث‌های جالب و بکری در توجیه عدالت و ضرورت تحقق آن در جامعه اسلامی به میان آمده است. این کتاب، از یک دیباچه، پنج بخش و هر بخش نیز از چند گفتار و زیرمجموعه تشکیل شده است.
برخی از مهمترین موضوعات و عناوین هر بخش عبارت‌اند از:
بخش اول به موضوع «بنی‌امیه و مسئلۀ خلافت اسلامی» پرداخته شده است
بخش دوم با عنوان «دو سازمان متضاد در محیط اسلام» به شناسایی مسیر بنی امیه و هم¬فکرانشان و نیز مسیر بنی‌هاشم و پیروانشان پرداخته و هدف‌هایی را که این دو سازمان در درون جامعه اسلامی داشتند، واکاوی کرده است.
در بخش سوم که طولانی‌ترین بخش کتاب است، علل قیام امام حسین علیه‌السلام تشریح شده است.
بخش چهارم با عنوان «چگونه امام حسین علیه‌السلام پیروز شد» به جنبه‌های عملی نهضت امام حسین پرداخته است.
بخش پنجم که در واقع جوهره کل مباحث کتاب است، به بررسی جنبه‌های علمی مکتب آزادی¬بخش امام حسین علیه‌السلام پرداخته است.
نهضت امام حسین و قیام کربلا
غلامحسین زرگری نژاد
سمت
کتاب «نهضت امام حسین و قیام کربلا» از جمله کتاب¬هایی است که عاشورا و کربلا را از منظری تاریخی، تحقیقی و پژوهشی مورد بازبینی قرار داده است. مؤلف کتاب «غلامحسین زرگری نژاد» که خود از استادان تاریخ دانشگاه تهران است، نخست به شیوۀ تحقیق و چرایی تألیف این کتاب می‌پردازد و می‌گوید: «از همان اولین سال‌های تدریسم در دانشگاه احساس می¬کردم که واقعاً جای یک کتاب درسی نه یک کتاب تبلیغی که مبتنی بر بررسی‌ها و ارزیابی‌های دانشگاهی درخور عرضه در یک محیط دانشگاهی و دانشجویی باشد، خالی است. بر این اساس من بنای کارم را بر تدوین کاری دانشجویی و درسی گذاشتم.»
مؤلف مبنای و مرجع خود را مقتل ابی مخنفی قرار داده است که محمد بن جریر طبری آن را نقل کرده است، چرا که مجموعه مقاتل بعدی یا عیناً مقتل ابی مخنف را نقل کرده¬اند یا بخش عظیمی از اطلاعاتشان از مقتل ابی مخنف گرفته¬اند.
ضیافت بلا (مقامات سلوکی در زیارت عاشورا)
سید محمدمهدی میرباقری
تمدن نوین
اثر حاضر، تنظیم متن سخنرانی حجت‌الاسلام محمدمهدی میرباقری دربارۀ مقایسۀ ارکان و مراحل سیر و سلوک متعارف و سیر و سلوک با بلای معصومین علیه‌السلام است که در سال 1377 ارائه شده است.
به نظر نویسنده کتاب «هدف از خلقت چیزی جز قرب و لقاء حضرت حق نیست؛ لذا شناخت راه وصول به این هدف بزرگ برای رسیدن به آن بسیار مهم و ضرورری است و برای رسیدن به این راه دو نوع مسیر پیش‌بینی و پیشنهاد شده است، راه نخست، راه بزرگان و علمای اخلاق و برخی کتاب‌های معرفت به استناد آیات و روایت است و راه دوم سلوک با شفاعت اولیای خدا و بلای آن‌هاست. اگر راه نخست را همچون عبادت در ایام عادی سال فرض کنیم، راه دوم به منزله شب قدر است و راهی کوتاه‌تر برای رسیدن به لقای پروردگار است که دعاهایی مانند زیارت عاشورا این راه را هموارتر می‌کنند.
این کتاب، تلاش دارد با نگاهی جدید به زیارت عاشورا، این دعا را راهی برای رسیدن به سلوک الی‌الله و نزدیک شدن به امامان معصوم علیه‌السلام معرفی کند.
پیشینه عاشورا، از خون محراب تا محراب خون
نویسنده:محمد اسدی
مترجم: حجت‌الله جودی
تبیان
نویسنده در این کتاب کوشیده است تحلیلی از تحولات و وقایع عراق و حجاز از زمان صلح امام حسن علیه‌السلام در سال 41هجری تا قیام عاشورا در سال 61ـ60 هجری به دست دهد. در بخشی از کتاب با اشاره به مواضع مسلمانان عراق و حجاز در برابر حادثه عاشورا، علت حرکت امام حسین‌علیه‌السلام به سوی شهر کوفه و انتخاب این شهر از سوی آن حضرت برای احیای اسلام به تفصیل بیان شده است. چرایی و چگونگی ناپایداری و عهدشکنی کوفیان و جنبش‌های قومی مخالف حکومت اموی از دیگر مباحث کتاب است.
جلوه‌های عرفانی نهضت حسینی
محمد امین صادقی ارزگانی
بوستان کتاب
کتاب پیشرو با رویکرد عرفانی قیام امام حسین علیه‌السلام را در سه بخش بررسی کرده است.
بخش اول کتاب با عنوان «جلوه‌های بصیرت و معرفت در نهضت حسینی» پس از تعریف مفهوم عرفانی بصیرت، آگاهی و بصیرت امام حسین‌علیه‌السلام از حوادث و پیامد قیامش را در پنج قسمت تحلیل کرده و نویسنده سعی کرده به پرسش‌هایی که از دیر زمان مطرح بوده پاسخ دهد. پرسش‌هایی نظیر: آیا امام علیه‌السلام می‌‌دانست که عاقبت قیام او به شهادت خود و یارانش و نیز اسارت اهل بیت می‌انجامد؟ اگر می دانست چرا به این خطر قطعی اقدام کرد؟ چرا زنان و بچه‌ها را به همراه خود برد؟ راز قلّت اصحاب امام حسین علیه‌السلام در روز عاشورا در چیست؟
بخش دوم کتاب «جلوه‌های عشق و محبت در نهضت حسینی» نام دارد. در این بخش پس از بیان مفهوم عشق و جایگاه آن در متون دینی و ادبیات اسلامی، جلوه‌های آن در نهضت حسینی جست و جو شده است. به مباحثی نظیر جلوه‌های عشق در روز عاشورا مانند نیایش و نماز امام حسین علیه‌السلام و یارانش در ظهر عاشورا و ویژگی‌های آن نیایش، عزیمت ایشان به سوی میدان رزم بیان شده است.
عنوان بخش سوم کتاب «جلوه‌های کرامت انسانی در نهضت حسینی» است. محور اصلی این بخش جمله‌ای از زینب سلام‌الله علیها است که فرمود: ما رأیت إلا جمیلا. (جز زیبایی چیز دیگری ندیدم).
تحلیل و بررسی انگیزه حرکت سیدالشهداء
مهدی صدری
طوبای محبت
این اثر شرح و بررسی علل قیام امام حسین علیه‌السلام است. به اعتقاد نویسنده، قیام امام دو علت دارد که یکی ظاهری و دیگری باطنی است؛ علت باطنی آن، امتثال اوامر الهی بوده که همراه بردن بانوان و کودکان در این سفر، قرینۀ مناسبی برای پذیرش آن است. عللی مانند: خروج از مدینه و مکه، حفظ نفس و حفظ حرمت خانه خدا و هم چنین حرکت به سوی عراق برای اجابت دعوت کوفیان و اتمام حجت با آنان نیز، در زمره دلایل ظاهری آن حضرت به شمار می‌آید. البته در میانه این مباحث، به تناسب به برخی شبهات مطرح، پیرامون این حرکت حسین بن علی علیه‌السلام نیز پرداخته شده که از آن میان، میتوان به علم امام به شهادت و القاء نفس در مهلکه و احتمال بداء و هم چنین موضوع رابطه شهادت با شفاعت، اشاره نمود.
عاشوراشناسی
پژوهشکده تحقیقات اسلامی
زمزم هدایت
این کتاب در حقیقت مجموعه‌اي از بهترین مطالب و مقالات مرتبط با حادثه کربلاست. به جهت تنوع موضوعی در مقالات، خواننده با گستره متفاوتی از مباحث پیرامون واقعه عاشورا روبروست. اشاره به جایگاه حضرت امام حسین عليه‌السلام در آیات و روایات، بررسی عبرت‌های عاشورا، پاسخ به شبهاتی پیرامون واقعه کربلا و ارائۀ فهرستی از کتاب‌شناسی‌های موجود در حوزۀ عاشوراپژوهی همه و همه باعث شده است که جامعیت نسبی در این اثر بدست آید. ارائه مطالب از بزرگان و خبرگان حوزه‌های متفاوت همچون امام خمینی(ره)، آیت‌الله خامنه‌ای، علامه طباطبائی، شهید مطهری، آیت‌الله صافی گلپایگانی، آیت‌الله مصباح یزدی، جلال‌الدین همایی، سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد، جلال‌الدین فارسی و دیگر اساتید بنام حوزه و دانشگاه در حقیقت تلاشی است برای ارائۀ محتوای متقن و عاری از هرگونه انحراف و خطا، امید است که با مطالعه این اثر بتوان زوایای جدیدی از نهضت عظیم حسینی را درک نمود. برخي از مقالات كتاب عبارت‌اند از: قیام عاشورا، امام خمینی(ره)؛ اسرار و آثار واقعه کربلا، جلال الدین همایی؛ درس‌ها و عبرت‌های عاشورا، آیت الله سیدعلی خامنه‌ای؛ حماسه حسینی، علامه مرتضی مطهری؛ عاشورا یا روز سرنوشت برای اسلام، سید عبدالکریم هاشمی نژاد؛ حسین منّی و أنا من حسین، محمد باقر بهبودی؛ علم امام و نهضت سید الشهدا علیه‌السلام، علامه سید محمد حسین طباطبائی؛ شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن، محمد تقی مصباح یزدی.
حماسه حسینی
آیت‌الله شهید مرتضی مطهری(ره)
صدرا
حماسه حسینی مجموعه‌ای است مشتمل بر کلیه سخنرانی‌ها و یادداشت‌های استاد شهید آیت‌اللّه مرتضی مطهری درباره حادثه کربلا. جلد اوّل این مجموعه شامل هفت فصل است. فصل اوّل با عنوان «حماسه حسینی» مجموعه سه سخنرانی استاد شهید می‌باشد که تحت همین عنوان ایراد شده است. فصل دوم را سخنرانی‌های استاد تحت عنوان «تحریفات در واقعه تاریخی کربلا» تشکیل می‌دهد.
«ماهیت قیام حسینی» عنوان فصل سوم این کتاب و فصل چهارم را پیرامون «تحلیل واقعه عاشورا» تشکیل می‌دهد. «شعارهای عاشورا» عنوان فصل پنجم و فصل ششم شامل هفت سخنرانی استاد شهید تحت عنوان «عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی» و «عنصر تبلیغ در نهضت حسینی» فصل هفتم این کتاب است.
جلد دوم مجموعه «حماسه حسینی» شامل نوشته‌ها و یادداشت‌های استاد شهید آیت‌اللّه مرتضی مطهری در این باب است. این مطالب از نظر اجمال و تفصیل متفاوت می‌باشند، به‌طوری که برخی از آنها به صورت یک مقاله است و برخی دیگر چند سطری بیش نیست و در موارد اندکی، مطلب با اشاره بیان شده است.
در كربلا چه گذشت؟
شیخ عباس قمی
مترجم: محمدباقر كمره‌اي
مسجد مقدس جمكران
کتاب نفس المهموم شيخ عباس قمي كه در رابطه با مقتل حضرت اباعبدالله علیه‌السلام به زبان عربی نگارش شده است را آيت الله کمره‌اي با عنوان «دركربلا چه گذشت؟» ترجمه نموده‌اند.
مقدمه كتاب در مورد ولادت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام و داستان فطرس ملک است. باب اوّل كتاب، در مناقب امام حسین عليه‌السلام، ثواب گریه بر حضرت، لعن بر قاتلان حضرت و اخباری که در شهادت حضرت وارد شده است.
باب دوم آن، در ذکر وقایع بعد از بیعت مردم با یزید تا زمان شهادت حضرت است.
باب سوم، در وقایع بعد از شهادت حضرت امام حسین عليه‌السلام است.
باب چهارم، ناله ملائکه و گریستن آسمانها و زمین و اهل آن، بعد از شهادت حضرت را بیان می‌کند.
باب پنجم، ذکر فرزندان و تعداد زوجات اباعبدالله الحسین عليه‌السلام، فضیلت زیارت حضرت، ظلم و ستم خلفا بر قبر شریف اوست که خود، شامل چند فصل می‌باشد.
کتاب خاتمه‌ای دارد که در آن شرح حال توابین، خروج مختار و کشتن قاتلان امام حسین(ع) به دست او، بیعت مردم با مختار، کشته شدن عبیدالله بن زیاد و آخرین مطلب عاقبت یزید و عاقبت کار مختار است.
امام حسین(ع)؛ شهید فرهنگ، پیشرو انسانیت
علامه محمدتقی جعفری
علامه جعفری
این کتاب در موضوع عاشورا دیدگاه‌های بدیع و نوینی مطرح كرده و از دریچه‌ای متفاوت آثار و برکات قیام حسینی را تحلیل می‌نماید. کالبد شکافی‌ِ تاریخ نگاری امام حسین عليه‌السلام و تمرکز در سیر انسانی‌ِ حرکت عظیم‌ِ اباعبدالله علیه‌السلام از نگاه جامعه‌شناسی، تکلیف‌گرایی، حقوق بشر، زیبایی‌شناسی، تعهدگرایی و... گفتمان‌های جدیدی را سبب شده که به قلم استاد جعفری آغاز و پس از رحلت، در ادامه با تدوین سخنرانی‌های ایشان (کتاب دوم) تکمیل شده است.
برخی از بخش‌های کتاب در قسمت اوّل كه در بيست و سه بخش جمع‌آوري شده است عبارت‌اند از:
سه راه اساسى براى نجات بشريت از پوچى، و اثبات و اعلان عظمت الهىِ حيات معقول، دو ركن اساسىِ شخصيّت‌هاى سازنده فرهنگِ پيشروِ انسانيّت كه هر دو در شخصيّت امام حسین عليه‌السلام در حد اعلا وجود داشت، معاويه كيست و كارنامه او چيست؟ يزيد كيست و كارنامه او چيست؟ نقش تقواى الهىِ رهبر در توجيه و مديريت جامعه، آيا امام حسین عليه‌السلام مى‌دانست در اين قيام بزرگ شهيد مي‌شود؟ انسان‌ها در درك زندگى و مرگ و حقيقت آن دو بسيار متفاوت‌اند.
اما برخی عناوین سخنرانی های قسمت دوم کتاب: زندگى و مرگ، شكست و پيروزى انسان الهى، انگيزه حركت انسان الهى، جاذبه‌هاى حسينى، مكتب حسينى، هيهات منا‌الذله، تشيع حسينى، كرامت حسينى، شهادت حسينى، شكوفايى حسينى، جهاد حسينى، حركت بايد كرد.
شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی
آیت‌الله عبدالله جوادی آملی(ره)
اسراء
اندیشه بلند سالار شهیدان حضرت حسین عليه‌السلام که در قیام با شکوهش متبلور گشت، نمادها و ظهورات مختلفی دارد. از چهره‌های باطن نهضت حسینی تفکر عقلی و عقلانیت نهفته در آن است. حضرت آیت‌الله جوادی آملی از این منظر، نهضت حسینی را مورد تحلیل قرار داده‌اند تا چهرۀ باطنی نهضت که عقل و عقلانیت اصیل و مستحکم و تثبیت شده با مصباح وحی است، وضوح بیشتری یابد.
این کتاب مشتمل بر دو بخش است:
اول: کلیات که در فصل نخست به تبیین سیره و در فصل دوم به پیام نهضت آن حضرت پرداخته شده است.
دوم: اثر نهضت حسینی که از شش فصل، شکوفایی عقل، رهبران الهی شکوفاگران عقل، اقدامات مخالفان شکوفایی عقل، قیام حسینی برای شکوفایی عقل، اثر قیام حسینی در شکوفایی عقل و تداوم اثر قیام حسینی برای شکوفایی عقل تشکیل شده است.
معجزه عاشورا
حسین غفاری
حکمت
اين کتاب شامل گفتارهای دکتر حسین غفاری، استاد گروه فلسفه دانشگاه تهران است که رویکردی متفاوت و نو را در بررسی نهضت عاشورا در برابر خواننده قرار می‌دهد. در این کتاب به مباحث متنوعی درباره جوانب گوناگون حادثه عاشورا پرداخته شده، معجزه بودن واقعه عاشورا به معنایی حقیقی و نه استعاری، تحلیل جامع نهضت عاشورا در مقام حرکتی، فردی و عرفانی و در عین حال اجتماعی و انقلابی، تبیین مسئله دشوار «علم امام به حوادث آینده» و تحلیل رفتار ایشان بر این مبنا (که در ضمن آن از ماهیت «علم امام» و نسبت علم حضوری و حصولی با رفتار و تکالیف آدمی سخن رفته است)، نقش و معنای عزاداری و آسیب‌شناسی مراسم عزاداری و... بخشي از مطالب اين كتاب است. در نهایت به عنوان «ختامه مسک» غزلی از عارف والامقام حافظ در توصیف واقعه عاشورا شرح داده شده است.
دکتر حسین غفاری، از جمله شاگردان شهید مطهری و علامه طهرانی هستند؛ لذا در آثار ایشان هر دو جنبه فلسفه و عرفانی یافت میشود. ایشان از نخستین کسانی است که به صورت علمي به نقد مطالب عبدالکریم سروش پرداخته‌اند.
با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه (شش جلدی)
علی شاوی
مترجم: عبدالحسین بینش
زمزم هدایت
مجموعه شش جلدی «با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه» یکی از آثار و پژوهشهای بیشماریاست که در زمینه قیام و نهضت حسینی تدوین شده است. نویسندگان آن مدعیاند که در این پیجویی تاریخی، درباره تاریخ دوران امامت امام حسین عليه‌السلام و پس از آن تا هنگام بازگشت کاروان حسینی به مدینه به رهبری امام سجاد علیه‌السلام مطالعهای تحلیلی و انتقادی انجام داده و کوشیدهاند تا جنبه‌های ناشناخته و پنهان و نیز موارد ارزشمندی را که تاکنون، چنان که باید به ارزشهای آن پی برده نشده و نیز حقایقی را که در پس پردههای دروغ پنهان مانده یا دروغهایی که لباس حقیقت پوشیدهاند را آشکار سازد. این اثر مطالعه نوینی است که در آن در جای‌جای حرکت کاروان حسینی از مدینه تا مدینه درنگ و تأمّل شده و مفاهیم و درس‌های آموزنده آن را بازگو کرده و برای خواننده قرائت جدیدی را ارائه کرده تا بتواند نتیجه درستی از نهضت امام حسین عليه‌السلام به دست آورد.
عناوین هر یک از این شش جلد عبارت‌اند از: وقایع حضور امام حسین عليه‌السلام در مدینه تا حرکت به مکه مکرمه، حضور امام حسین عليه‌السلام در مکه مکرمه، وقایع حرکت امام از مکه تا کربلا، وقایع حضور امام در کربلا تا شهادت، وقایع کاروان حسینی، پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام تا رسیدن به شام، وقایع کاروان حسینی در شام و از شام تا ورود به مدینه،
گفتنی است که یکی از مهمترین و ارزشمندترین فصول کتاب در جلد اول، بررسی و مطالعۀ ماهیت و آثار جریان نفاق در دوره 60 سالۀ پس از رحلت پیامبر می‌باشد که انصافاً در نوع خود کم‌نظیر است و بسیار بینش‌زا است. خصوصاً که از منابع دست اول تاریخی مورد قبول اهل سنت و آیات قرآن بسیار بهره برده شده است.