«آب هرگز نمی‌میرد»، ترکیبی از حماسه و عرفان

به نقل از خبرگزاری فارس، در آستانه هفته دفاع مقدس و به همت اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران،‌ نشست نقد و بررسی کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» نوشته حمید حسام، با حضور نویسنده اثر؛ سردار میرزا محمد سلگی، روایتگر اثر؛ جواد کامور بخشایش، منتقد و نویسنده حوزه دفاع مقدس، سردار گلعلی بابایی، نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس؛ حمیدرضا گرامی، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس؛ محمد اله یاری، ‌معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتابخوانی نهاد؛ علی نیکنام، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی تهران و جمعی از علاقه‌مندان در کتابخانه عمومی شهید چمران تهران برگزار شد.
اثری دل‌نشین حاصل زندگی پرماجرای میرزا محمد سلگی و قلم گیرای حمید حسام
در آغاز این نشست سردار گلعلی بابایی در خصوص این اثر گفت: «آب هرگز نمی‌میرد»، خاطرات پرهیجان و گاه باورنکردنی یکی از چهره‌های درخشان جبهه‌های نبرد از استان همدان است که به قلم حمید حسام‌ از نویسندگان خبره این عرصه، نگاشته شده است. زندگی پرماجرای میرزا محمد سلگی در کنار قلم گیرا و روان حمید حسام، اثری دل‌نشین پدید آورده است که به تعبیر رهبر انقلاب «یکی از بهترین‌هاست».
وی برگزاری جلسات نقد و بررسی را مقدمه‌ای برای شناخت بیشتر آثاری ازاین‌دست دانست و تصریح کرد: 32 نوبت تجدید چاپ این اثر طی 3 سال و نیز کسب رتبه نخست جایزه ادبی جلال آل احمد در سال 1394، جایزه‌ای که به ارزیابی تمامی ژانرها و نه‌تنها آثار حوزه دفاع مقدس می‌پردازد، ثابت می‌کند که این کتاب اثری ارزشمند، قابل‌اعتنا و خواندنی است.
میرزا محمد سلگی، جلوه‌ای تمام‌نما از سال‌های نبرد
در ادامه حمید حسام، ‌نویسنده کتاب آب هرگز نمی‌میرد در خصوص شکل‌گیری ایده نگارش این اثر گفت: به عقیده من نخستین ویژگی کار در حوزه تاریخ شفاهی، پیدا کردن سوژه‌ای تأثیرگذار در مقیاس ملی است. یافتن کسی که آیینه تمام نمای یک نسل باشد، کار ساده‌ای نیست و سردار میرزا محمد سلگی از این جنس است؛ جلوه‌ای تمام‌نما از سال‌های نبرد؛ یکی به‌جای همه که می‌تواند تمامی نیاز مردم به آگاهی از لایه‌ها و زوایای گوناگون جنگ را پاسخ گوید. انسان‌هایی از این جنس، تن به حرف زدن نمی‌دهند و کار خود را معامله‌ای اخروی و بیان آن را آفت می‌دانند؛ لذا اگرچه در آغاز راه، کار دشوار بود، اما بار مسئولیت و تکلیفی که ایشان بر خود احساس می‌کردند، به همراهی انجامید.
نمایش سیر انفسی در کنار سیر آفاقی در روایت «آب هرگز نمی‌میرد»
وی ادامه داد: در خاطره نگاری عموماً سعی بر این این است که از رهگذار روایتِ راوی،‌ خواننده را به سیری آفاقی میهمان کنیم؛ یعنی نشان دهیم که بر او چه گذشته است؛ این بیان بیرونی و یا آفاقی، قصه قشنگی است اما آگاهی از اینکه در آن زمان، درون فرد چه می‌گذرد،‌ بر ارزش کار می‌افزاید. در نگارش این اثر تلاش شد سیر انفسی در کنار سیر آفاقی به‌خوبی نشان داده شود.
ارادت راوی به حضرت ابوالفضل العباس (ع) و نمود آن در عنوان اثر
نویسنده کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» در خصوص فلسفه نام‌گذاری این اثر گفت: واقعیت این است که شخصیت میرزا محمد سلگی از سرچشمه‌ای فیاض و جوشان که وصل به عاشوراست، انرژی می‌گیرد. ارادت ایشان به حضرت ابوالفضل العباس (ع) با استفاده از واژه پربسامد «آب» در این اثر آغاز می‌شود و تا کودکی، سقایی، شنیدن روضه‌ها، رفتن به جبهه، نام‌گذاری گردان به‌عنوان حضرت ابوالفضل، تمرین نخوردن آب، رجزخوانی در مقابل تانک‌های دشمن و ... ادامه می‌یابد. به اعتقاد من این ویژگی، سوژه‌ای بکر و بی‌بدیل است که من از خلال آن به دنبال سیر انفسی بودم؛ چراکه گمشده ما در جنگ همین است؛ وگرنه در صحنه بیرونی نبرد، تمامی جنگ‌ها حرف‌هایی گفتنی دارند اما وجه تمایز ما همین احساسات درونی متصل به اعتقادات است.
«آب هرگز نمی‌میرد»، ترکیبی از حماسه و عرفان
در ادامه این نشست جواد کامور بخشایش، منتقد، روزنامه‌نگار و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس سخنان خود را پیرامون کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» این‌گونه آغاز کرد: تخصص بنده نویسندگی در عرصه ایثار و شهادت است و بسیاری از منابع این حوزه را به‌واسطه علاقه‌مندی می‌خوانم. بدون اغراق باید بگویم که این اثر بیشترین تأثیر روحی را در من داشت و ذهن و ضمیرم را برای ورود به ایام محرم آماده کرد. به‌راستی این کتاب، ترکیبی از حماسه و عرفان است که به ظرافت و با هنرمندی تمام نوشته‌شده و از آثار ارزشمند حوزه دفاع مقدس محسوب می‌شود.
نویسنده کتاب «جای امن گلوله‌ها» ادامه داد: هدف از تدوین کتاب‌های خاطره محور، در کنار آگاهی و تسلط بر هویت ایرانی- اسلامی و نیز اطلاع از اتفاقات روزگار نبرد و دفاع مقدس و هویت گرفتن از آن، یافتن انسان طراز در دفاع مقدس است. انسان طراز،‌کسی است که شجاعتش به‌موقع، عطوفتش به‌موقع، حماسه‌اش به‌موقع و عرفانش به‌موقع باشد. در رفتار و کردار عرفانی و حماسی سردار محمد سلگی، تبعیت از ولایت نکته‌ای اصلی و جدی است که با قطع دو پا، پیوسته هدف والای خود را دنبال می‌کند. بر ماست که با مطالعه این آثار و شناسایی انسان طراز،‌ مسیر خود را پیدا کنیم. «آب هرگز نمی‌میرد» از آثاری است که ما را برای پیدا کردن منظومه فکری انسان طراز و انسان معیار دفاع مقدس کمک می‌کند؛ از آثار بی‌نظیری که در حوزه دفاع مقدس کمتر نگاشته شده است. از نگاه من این کتاب تاریخ شفاهی گردان حضرت ابوالفضل العباس و در ضمیمه آن روایت خاطرات حاج میرزا محمد سلگی است.
توازن بین تاریخ و ادبیات، حاصل قوت ادبی و فرازوفرود قصه
وی تصریح کرد: در بین آثار حوزه دفاع مقدس گاهی فرازوفرود قصه خواننده را به خود جذب می‌کند؛ همچون کتاب «فرنگیس»؛ برخی از آثار نیز به‌واسطه ادبیات،‌ لحن و قوت قلم جذابیت پیدا می‌کنند؛ همچون «دختر شینا»؛ اما برخی دیگر قوت ادبی و فرازوفرود قصه را یکجا جمع می‌کنند؛ درواقع توازن بین تاریخ و ادبیات در این آثار نمود می‌یابد و «آب هرگز نمی‌میرد» در زمره این دسته از آثار جای می‌گیرد. این کتاب به لحاظ هنرمندی از مهندسی هوشمندانه‌ای بهره‌مند ‌است. از عنوان و طرح روی جلد تا نقطه پایانی داستان، لحظه‌لحظه‌ روایت، از عنوان کتاب دور نمی‌شود.
کامور ادامه داد: مصاحبه‌های قوی و سیری تاریخی که اثر بر مبنای آن تدوین شده، در کنار صداقت راوی برای روایت خاطرات، به‌گونه‌ای که خواننده را به دنبال خود می‌کشاند، از نقاط قوت این کتاب است.
وی در ادامه با اشاره به بخشی از تقریظ مقام معظم رهبری بر این کتاب و بیان نکات تحسین‌برانگیزی همچون نگارش درست و قوی، ذوق سرشار، سلیقه و حوصله و همت بلند در به انجام رسیدن اثر، به بیان نمونه‌هایی از ویژگی‌های یادشده در متن کتاب پرداخت.
کامور استفاده از زبان طنز در لایه‌های پنهان اثر را موجب هضم و درک بهتر حوادث تلخ دانست و در نقد این کتاب گفت: «آب هرگز نمی‌میرد» خاطرات سردار میرزا محمد سلگی است و داستان از عشق عمیق ایشان به همسر خویش آغاز می‌شود اما متأسفانه پس از مدتی این بُعد کمرنگ شده و صرفاً خاطرات نظامی نقل می‌شود. به عقیده من در این کتاب جای خالی نقش‌آفرینی همسر و فرزندان ایشان به‌خوبی احساس می‌شود. علاوه بر این از فرهنگ عمومی جبهه و جزئیاتی از شیوه ارتباط رزمندگان در فعالیت‌های روزمره آنان،‌ اطلاعاتی ارائه نشده است؛ بیان اطلاعاتی این‌چنین می‌توانست زمینه خشن و تلخ نظامی را کمی تلطیف کند.
به هم خوردن سیر منطقی حوادث در بخش‌هایی از کتاب، ابهام و نیاز به گویاسازی در برخی موارد و نیز روایت ناقص بعضی اتفاقات از دیگر نکاتی بود که کامور لزوم توجه به آن را در ویرایش آتی اثر متذکر شد.
وی در خاتمه اظهار داشت: در جریان تحلیل محتوای این اثر مواردی را که بیانگر اتکا به قدرت لایزال الهی است، استخراج کردم و متوجه شدم که این بخش که تلفیقی از حماسه، عرفان، قدرت الهی و آموزه‌های معنوی است، همچون موضوع آب،‌بسامد بالایی دارد و این از نقاط قوت کتاب است که آن را به اثر تحسین‌شده از سوی مقام معظم رهبری و برگزیده جایزه جلال آل احمد تبدیل کرده است.
حقایق معنوی دفاع مقدس به قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا متصل است
در ادامه این نشست میرزا محمد سلگی، سردار جانباز جبهه‌های نبرد و راوی اثر «آب هرگز نمی‌میرد» ضمن تقدیر از برگزاری این نشست، اظهار داشت: بیان این خاطرات از جهاتی در من احساس ناراحتی ایجاد می‌کند؛ چراکه شاید بهتر بود در گمنامی می‌ماندیم؛ اما از جهاتی با توجه به تأکید مقام معظم رهبری بر ثبت خاطرات رزمندگان، خدا را شاکرم که در عصر هجوم دشمن و در این جنگ نرم، خاطرات سال‌های دفاع مقدس بیان و منتقل شد.
وی ادامه داد: من خود را جامانده قافله شهدا و هم‌سنگران می‌دانم و معتقدم که حقیقتاً نتوانستم روایتگر معنویات سال‌های نبرد باشم؛ چراکه ما تنها بعد مادی حوادث را روایت می‌کنیم؛ همچون کسی که نظاره‌گر افتادن شخصی از پشت‌بام است؛ آنچه می‌بینیم این است که او ظرف کمتر از یک دقیقه از دنیا می‌رود اما اینکه بر او چه گذشته است،‌تنها از زبان او قابل‌بیان است و این امکان‌پذیر نیست. برای مثال من می‌توانم تمامی آنچه را که طی عملیات مرصاد اتفاق افتاد، در مدت 20 دقیقه روایت کنم؛ اما اتفاقاتی نامرئی همچون رعب و وحشت ایجادشده در دل دشمن، اعتقاد، عشق و باور خستگی‌ناپذیر رزمندگان، چیزی نیست که در کلام بگنجد؛ این است که به اعتقاد من حقایق واقعی و معنوی دفاع مقدس را که به قیام امام حسین (ع) و واقعه عاشورا متصل بود، نتوانستیم و نمی‌توانیم آن‌گونه که باید انتقال دهیم. حقیقتاً همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند «دفاع مقدس ما یک گنج است و باید این گنج را استخراج کرد».
در ادامه این نشست حمیدرضا گرامی، رئیس سازمان ادبیات و تاریخ دفاع مقدس، با تبریک به مناسبت فرارسیدن هفته دفاع مقدس و تقدیر از بانیان برگزاری جلسات نقد و بررسی کتاب، این نشست‌ها را مقدمه رشد و تکامل ادبیات دانست.
این نشست با اهدای لوح سپاس و تقدیر از میهمانان به پایان رسید.
گفتنی است، کتاب «آب هرگز نمی‌میرد» از سوی نشر صریر منتشر شده است. این کتاب برای نخستین بار در سال 1393 راهی بازار نشر شد و پس از 3 سال به چاپ سی و دوم رسید. مقام معظم رهبری مدظله‌العالی، تقریظی بر این کتاب نگاشته و این اثر را تحسین کردند. این کتاب همچنین موفق به اخذ رتبه نخست جایزه ادبی جلال آل احمد در سال 1394 شده است.