نگاهی به مجموعه شعر «بی‌نا» سروده نفیسه‌سادات ‌موسوی

اگر مخاطب شعر یک‌دهه اخیر بویژه در قالب کلاسیک بوده باشید، یکی از اسامی‌ای که بسیار بر سر زبان‌ها بوده و آثارش با فاصله‌های نسبتا طولانی (هر مجموعه به فاصله حدود 3 سال) منتشر شده، «فاضل نظری» است.
شاعری که توانست در سال‌های ابتدایی دهه 80 جنب و جوشی در فضای شعر جوان کشور ایجاد کند و این سال‌ها دیگر خبری از شاعر جوان آن سال‌ها نیست. غرض این بود به نقش فاضل نظری در جو ادبی شاعران جوان اشاره کنیم که به تبعیت از او شاعران بسیاری لحن، قالب و سبکی که فاضل نظری برای اشعار خود برگزیده بود را انتخاب کردند و به تعبیری دنباله‌رو این شاعر اهل خمین شدند.
یکی از آنهایی که شاید بتوان گفت تحت تاثیر آثار فاضل نظری شعر می‌سراید «نفیسه‌‌سادات ‌موسوی»، شاعر جوانی است که بتازگی مجموعه غزل‌هایی از او روانه بازار نشر شده است. آنکه مخاطب فضای شعر باشد و با صدای فاضل نظری در اشعارش آشنایی داشته باشد، پس از تورق کوتاهی رد پای او را در اشعار نفیسه‌سادات ‌موسوی می‌بیند. مجموعه غزل‌های ‌موسوی در کتاب «بی‌نا» که انتشارات سوره مهر آن را روانه بازار کتاب کرده است، در مجموعه «شعر معناگرا» منتشر شده و با چنین عنوانی روی جلد در دسترس مخاطب قرار گرفته است.
این موضوع نشان می‌دهد موج‌های ادبی تا چه حد می‌تواند روی سلیقه و ذهن شعرای جوان تاثیر بگذارد. به طور کلی در سال‌های اخیر موج گرایش به اشعار فاضل نظری بسیار بوده و کتب شعر این شاعر نیز از زمره آثار پرفروش بازار کتاب بوده است. ‌موسوی را اغلب با عنوان «شاعر غواص‌ها» می‌شناسند، زیرا او نخستین نفری بود که پس از کشف پیکرهای مطهر 175 شهید غواص، برای آنها شعر گفت و نخستین نفری بود که شعرش را تقدیم شهدای غواص کرد. اولین مسأله‌ای که درباره این کتاب باید مورد اشاره قرار گیرد، قالب و سبکی است که اشعار این مجموعه در آن سروده شده است. «سبک هندی» همان نقطه تشابهی است که بالاتر درباره شباهت این اشعار با اشعار فاضل نظری بیان شد و نفیسه‌سادات ‌موسوی برای اولین دفتر شعر خود سراغ این قالب شعری رفته و اشعارش را در این قالب سامان داده است.
از ویژگی‌های این نوع ادبی که برخی از ادبا آن را «سبک اصفهانی» نیز نام نهاده‌اند، تعبیرات و تشبیهات و کنایات ظریف و دقیق و باریک و ترکیبات و معانی پیچیده و دشوار را می‌توان نام برد. برای مثال می‌توان در باب اشاره به تشبیهات در مجموعه «بی‌نا» به ابیات زیر اشاره کرد:
«مانند رود از پیش چشمانم گذر کرد
قابل نمی‌دانست عشق اینجا بماند»(صفحه 13)
یا :
«شبنمی روییده بر لب‌های گل‌های حیاط
عطر لبخند تو را انگار باد آورده است» (صفحه 61)
تشبیهات و تمثیل‌هایی از این دست در اشعار این مجموعه فراوان است، زیرا ویژگی این قالب، فراوانی تمثیل و تشبیه است. همچنین کنایات ظریف، دقیق و باریک از دیگر ویژگی‌های قالب هندی است که در این اشعار نیز به وفور در ابیات مختلف به چشم می‌آید:
«ما سال‌هاست غیر زمستان ندیده‌ایم
تقویم‌ها دروغ نوشتند از بهار» (صفحه 55)
یا :
«نمی‌دانی که با حرفی فرومی‌ریزد این بهمن؟
خدا را خوش نمی‌آید؛ دم از رفتن مزن با من» (صفحه 45)
شاعر به‌خاطر قالبی که برای اشعارش انتخاب کرده، ناگزیر از استفاده از معانی پیچیده در شعرش بوده است. به همین خاطر برخی از اشعار را به تعبیری باید «دیر‌یاب» نامید، زیرا شاعر ترکیبات دشوار و پیچیده را برای سخن گفتن در شعرش استفاده کرده است، هر چند با خواندن اشعار این مجموعه می‌بینیم که شاعر جوان این مجموعه بر زبان پارسی، کاملا تسلط دارد و اشعار او از نظر زبانی در موقعیت قابل قبولی است. از منظر جهان و دنیایی که خواننده این اشعار با آن روبه‌رو است، باید گفت شاعر کوشیده در دام نیست‌انگاری گرفتار نشود ولی گاهی به تعبیری زبان روزگار نیست‌انگار بوده و حوالت‌گوی شرایط اجتماعی شده است. هرچند هرجا شاعر از امید و روشنایی حرف زده، امیدوارکننده و روشنایی‌بخش سخن گفته و ثابت کرده می‌تواند شاعر امید باشد.
موسوی برای رهایی از نیست‌انگاری و تاریکی حاکم بر شرایط روزگار، عشق را در اشعارش پیشنهاد کرده است. هر چند گاهی این عشق به وصال منجر نمی‌شود و در هجران باقی می‌ماند که این وجهی از نیست‌انگاری را در اشعار بروز می‌دهد:
«مثل حباب روزی آغوش ما یکی شد
شادم که در هوایت حسرت به دل نمردم» (صفحه 53)
«فقط صبر است تنها چاره شب‌های تنهایی
پس از تاریکی شب می‌شود چشم سحر روشن» (صفحه 45)
غم، مضمونی پرتکرار در غزل‌های «بی‌نا» است. شاعر با توجه به نکته‌ای که به آن اشاره شد از آنجا که در عصر نیست‌انگاری زیست می‌کند، متاثر از شرایط روزگار بوده و همین سبب می‌شود اشعار او غمگین باشد و عشق راه گریز از این غم است و تغزل‌های موسوی خواننده را از موقعیت غمگنانه اشعارش خارج می‌کند:
«چیزی برای باختن اینجا نمانده است
ای عشق، من بدون تو از دست می‌روم» (صفحه 9)
«ای عشق، هر که هر چه بگوید برای من
عمری که شد فدای غم تو تباه نیست» (صفحه 73)
از آنجا که اساسا شعر پارسی، معناگراست، درج عبارت «شعر معناگرا» روی جلد این کتاب این سوال را ایجاد می‌کند که آیا باقی اشعار فاقد معنا هستند یا اینکه آیا اشعار این مجموعه از معنایی بهره می‌برند که دیگر اشعار فاقد آن هستند؟ از این حیث چنین تقسیم‌بندی‌ای نه‌تنها بی‌معنا به نظر می‌آید، بلکه عنوانی است که تعریف آن بسیار گسترده و تعیین حد و مرز آن دشوار است. مضامینی مانند یوسف و زلیخا و دیگر مضامینی مانند آنچه گفته شد در اشعار موسوی بسامد قابل توجهی دارد که این نشانگر ظرفیت بالای این مضامین است که با گذشت قرن‌ها و استفاده‌های مکرر در شعر پارسی، همچنان ظرفیت آفرینش‌های بدیع دارد و در اشعار نفیسه‌سادات ‌موسوی نیز می‌بینیم که شاعر در جای جای اشعارش از آنها به فراخور موضوع شعرش بهره برده است.
«صبوری‌های من، ‌ای عشق، تاوان گناهم بود
عجب صبر جمیلی بود این صبر زلیخایی!» (صفحه 51)
«پیر این عشق هم اگر بشوم، دست آخر جوان نخواهم شد
شک ندارم که عاشقانه ما قصه یوسف و زلیخا نیست» (صفحه 57)
یکی از نکاتی که برخلاف رویه شعر پارسی در اشعار ‌موسوی به چشم آمد، این بود که او در پی تک‌بیت‌‌سازی و به تعبیر دیگر شاه‌بیت‌‌سازی نبوده و اشعارش به صورت یک کل واحد دیده می‌شود. بیان احوال شخصی و عواطف و احساسات مربوط به زن و فرزند و خویشاوندان یکی دیگر از ویژگی‌های سبک هندی است که در اشعار مجموعه «بی‌نا» به چشم می‌آید. از دیگر نکاتی که درباره اشعار کتاب باید مورد اشاره قرار گیرد، فضای زنانه حاکم بر اشعار است؛ اشعاری که زبان زنان است ولی شاعر از تنانه‌نویسی و عریان‌سرایی پرهیز کرده و نشان داده می‌توان زبان زنان روزگار بود و از زبان آنها با جامعه سخن گفت؛ بدون اینکه دست به عریان‌نمایی و فاش سخن گفتن زد و این ویژگی‌ای است که باید برای اشعار این مجموعه به آن اشاره و آن را ستایش کرد.
نفیسه‌سادات‌ موسوی در سخنانی، به حقی که فاضل نظری گردن تک‌تک کلماتش داشته، اشاره کرده اما این مسأله شاید از نظر شاعر اینطور به نظر‌‌‌‌‌‌‌‌ آید؛ اشعار این سبک گاهی مخاطب را از شعر دور می‌کند. البته ناگفته نماند اشعار این سبک به‌خاطر ظرایف و پیچیدگی‌های آن سطح خواننده را بالا می‌آورد و توقع خواننده سختگیر را برآورده می‌کند. نباید فراموش کرد این اشعار می‌تواند سلیقه مخاطب شعر پارسی در روزگار کنونی را - که کم نیستند ناشاعرانی که به اسم شاعر از اعتماد مخاطب سوءاستفاده می‌کنند - ارتقا ‌دهد.
مجموعه غزل‌های «بی‌نا» سروده نفیسه‌سادات موسوی دربردارنده 40 غزل در 88 صفحه با قیمت 7 هزار تومان از سوی نشر سوره‌ مهر روانه بازار کتاب شده است.
یادداشت از سیف‌الله نجاریان//به نقل از روزنامه وطن امروز