بزرگ‌مرد کوچک اسارت

شاید آن فرمانده اسارتگاه عراقی هیچ‌گاه گمان نمی‌کرد اگر مهدی نوجوان را به گوشه‌ای از سلول زندان بفرستد تا از دید خبرنگاران پنهان کند، از قضا خبرنگاری او را ببیند و مهدی سوژه‌ای مهم‌تر از همه اردوگاه شود. فرمانده عراقی قطعا از مهدی انتظار نداشت که خبرنگار زن را وادار به رعایت حجاب برای مصاحبه کند، چه برسد به آنکه روزی کتاب پرمخاطب «سرباز کوچک امام» بشود خاطرات مهدی طحانیانی که یک روز کلی نقشه چیده شده بود تا صحبت‌هایش از چشم خبرنگاران پنهان بماند. سرباز کوچک امام همان روایتی است که رهبر معظم انقلاب بر این خاطرات تقریظ نمودند: «سرگذشت این نوجوان شجاع و باهوش و صبور در اردوگاه‌های اسارت، یکی از شگفتی‌های دفاع‌مقدس است؛ ماجراهای پسربچه‌ 14-13 ساله‌ای که نخست میدان جنگ و سپس میدان مقاومت در برابر مأموران درنده‌خوی بعثی را با رفتار و روحیه‌ای اعجاب‌‌‌انگیز، آزموده و از هر دو سربلند بیرون آمده است. دل بر مظلومیت او می‌سوزد ولی از قدرت و تحمل و صبر او پرمی‌کشد؛ این نیز بخشی از معجزه‌ بزرگ انقلاب اسلامی است».
بعد از چند دهه، از جنگ گفتن و از جنگ نوشتن برای مخاطبی که چندین سال پس از جنگ در فضای اجتماعی متفاوتی زیسته است کار ساده‌ای نیست. تاریخ شفاهی جنگ تحمیلی و دوران انقلاب دیگر تنها بیان خاطرات و داستان‌‌های عبرت‌آموز نیست، بلکه اثری ادبی است که آن را فارغ از زمینه‌‌های تاریخی خود نیز می‌توان ارزش‌گذاری کرد. سربازکوچک امام نمونه‌ای در خور از تاریخ شفاهی است که به‌وسیله 350 ساعت مصاحبه با رزمنده نوجوان سال‌های جنگ، مهدی طحانیان و 20 ساعت مصاحبه تکمیلی با سایر شخصیت‌های دخیل در این روایت‌ها به قلم فاطمه دوست‌کامی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب با دوران کودکی و نوجوانی شخصیت اصلی داستان شروع می‌شود و مخاطب را از همان ابتدا با چگونگی شکل‌‌‌گیری شخصیتی آشنا می‌کند که در سال‌های اسارت، ایستادگی و مقاومتی از خود نشان می‌دهد که موجب حیرت دوست و دشمن می‌شود. بخش مربوط به دوران کودکی مهدی طحانیان خود به صورت مستقل می‌تواند موضوع کتاب‌‌های دفاع‌مقدس ویژه گروه سنی کودک و نوجوان قرار بگیرد. در ادامه کتاب مخاطب با شخصیت اصلی داستان راهی جبهه می‌شود و پس از آن نیز در اردوگاه‌‌های بعثی‌ها از دوران اسارت و سختی‌ها و شیرینی‌هایش می‌خواند. شخصیت خودساخته مهدی این روایت در کنار توکل به خدا به او این قدرت را می‌دهد که در مقابل توطئه‌های تبلیغاتی که بعثی‌ها با توجه به سن کم او ترتیب می‌دادند مقاومت کند و موجب رسوایی بیش از پیش بعثی‌ها شود. مهدی طحانیان پیش از این کتاب نیز برای عمده ایرانی‌ها شناخته شده بود؛ بدون آنکه نامش را بدانند. همان کودکی که برای مصاحبه با خبرنگار خارجی در اردوگاه اسیران ایرانی، شرط گفت‌وگو را رعایت حجاب توسط خبرنگار می‌داند. این درحالی بود که فرمانده اردوگاه به‌خاطر سابقه مهدی نوجوان هنگام حضور خبرنگاران او را به سلول بازگردانده بود تا از چشم خبرنگاران پنهان بماند. اما ماجرا به گونه‌ای دیگر رقم خورد که امروز سرباز کوچک امام را برای ما خواندنی‌‌‌‌‌‌تر می‌کند. در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
زن خبرنگار به انگلیسی اسمم را برای همراهانش ترجمه کرد. دوباره پرسید: تو از کجا آمدی جبهه؟
گفتم: از اصفهان
گفت: آقای صدام آدم خوب و بشردوستیه. اون خیلی دلش برای شما می‌سوزه. حتی چند بار خواست شما رو تحویل ایران بدهد اما آقای خمینی گفت این بچه‌ها مال ما نیست... اصلا اینها ایرانی نیستند.
اسم امام که می‌آمد خونم بی‌قرار می‌شد. دست خودم نبود. اول در دلم قربان‌صدقه چهره نورانی‌‌‌‌اش رفتم و بعد به خودم گفتم: من که می‌دونم آقا این حرف رو نزده اما اگرم یه درصد همچین چیزی گفته باشه، راست گفته؛ چون ما که بچه نیستیم. ما هر کدوم یه سربازیم براش. حتما آقا مارو قابل دونسته و می‌خواسته با حرفش بهمون اعتبار بده...
گفتم: اما اگر هم گفته اون رهبر منه، هرچی اون بگه همونه، بگه برید می‌ریم، بگه بایستید می‌ایستیم. هرچی ایشون بگه همونه.
در تمام کتب تاریخ شفاهی مخاطب با تعدادی روایت‌‌‌ رو‌به‌رو است که شاید آنها را نتوان به کمک قوه عقل باور کرد اما نویسنده با استفاده از هنر ادبی خود این روایت‌ها را به صورت باورپذیر در متن جای می‌دهد. اگر این روایت‌ها به صورتی صحیح در متن جای نگیرد می‌تواند برای مخاطب ناخوشایند باشد؛ اتفاقی که برای برخی از روایت‌‌های این کتاب نیز رخ می‌دهد. سرباز کوچک امام که به عنوان کتاب پویش «کتاب قهرمان من» انتخاب شده است با قیمت 24 هزار تومان توسط انتشارات پیام آزادگان به بازار عرضه شده است.
 
منبع: روزنامۀ وطن امروز
نویسنده: فاطمه افتخاری