زیان تاپ و گرنت بیشتر از سودشان بوده است!
دوشنبه 27 خرداد 1398

روند ترجمۀ آثار ایرانی در گفت‌وگو با مجید جعفری اقدم:

زیان تاپ و گرنت بیشتر از سودشان بوده است!

«مسئولان بعد از چهار سال گزارش بدهند که طرح تاپی را که ویژۀ ادبیات انقلاب اسلامی قرار داده‌اند، چطور پیش برده‌اند؟ آن‌ها حتی از یک ناشر خارجی بر اساس قرارداد رایت حمایت کرده‌اند؟! متأسفانه تا به حال بیش از پنجاه قرارداد به طرح تاپ فرستاده‌ایم؛ اما بی‌نتیجه بوده و حتی به یکی از آن‌ها توجه نکرده‌اند. آن‌ها حتی جوابمان را نداده‌اند. به دلیل همین ضربه‌هایی که خورده‌ایم، می‌گویم اگر دولت کاری انجام ندهد، به نفع توسعۀ نشر ایران است.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، آژانس‌های ادبی و فعالیت‌هایشان، از بخش‌های مغفول‌مانده در صنعت نشر ایران هستند. در حالی که در بسیاری از مراودات جهانی نشر، حضور آژانس‌ها به نمایندگی از ناشران و مؤلفان به موضوعی عادی تبدیل شده است، در عرصۀ داخلی، فعالیت این آژانس‌ها با معضلات و مشکلات زیادی روبه‌رو است.
مجید جعفری اقدم، مدیر آژانس ادبی پل، دربارۀ نحوۀ فعالیتشان می‌گوید: «فعالیت ما عمدتاً در حیطۀ معرفی آثار ناشران و نویسندگان ایرانی به خارج از کشور است و بعد از جلب توجه ناشران خارجی، تفاهم‌نامه‌ای را منعقد می‌کنیم. در حال حاضر، با ۵۸ ناشر و نویسندۀ ایرانی تفاهم‌نامه داریم تا کتاب‌ها را در سازمان‌های بین‌المللی نشر معرفی کنیم و با هدف فروش کپی‌رایت کتاب‌ها به زبان‌های مختلف، آن‌ها را ترجمه و ارسال کنیم.»
او دربارۀ نحوه و مراحل قراردادبستن با ناشران خارجی اظهار می‌دارد: «برای معرفی این افراد نیاز به مطالبی از جمله معرفی‌نامۀ کتاب‌هایشان به زبان انگلیسی داریم. این نسخۀ انگلیسی کتاب‌ها را در قالب نمونه صفحاتی برای ناشران مختلف می‌فرستیم. فرقی نمی‌کند که چه کشوری باشد. این زبان برای همۀ کشور‌ها تعریف شده است. اگر نظرشان را جلب کرد، معمولاً درخواست می‌کنند که راجع به آن کتاب اطلاعات بیشتری بدهیم تا آن را بررسی کنند. اگر پس از بررسی متقاعد شدند که رایت کتابی را بخرند، به نمایندگی از ناشران یا نویسندگانی که کتاب‌های آن‌ها را در اختیار داریم، کار‌های حقوقی را انجام می‌دهیم و قرارداد می‌بندیم.»
جعفری اقدم با بیان این موضوع که هدف اصلی ما معرفی دانش ایرانی و اسلامی به جهان در قالب کتاب است، می‌گوید: «برای اینکه فرهنگ مطلوب هر کشور در کشور‌های دیگر به زبان‌های مختلف ترجمه و چاپ شود، باید از طریق مبادلات رایت یا همکاری‌های نشر مشترک اقدام شود. یعنی این‌طور نیست که ما در ایران، کتاب‌های خودمان را به زبان‌های مختلف ترجمه کنیم و بعد آن را به خارج از کشور بفرستیم. این کار غلطی است که در بیشتر مواقع در برخی سازمان‌های دولتی انجام شده و البته هنوز هم انجام می‌شود.»
مدیر آژانس ادبی پل اهمیت معرفی نویسنده و کتاب‌ها را به ناشران خارجی این‌گونه مطرح می‌کند: «برای جلب نظر کشور‌های دیگر برای خرید کتاب‌ها به زبان خودشان، باید نویسنده و کتابش را به‌خوبی و با استاندارد جهانی معرفی کنیم. معرفی‌نامه در دنیا تعریف مشخصی دارد و تعیین شده است که چه مطالبی و تا چه تعداد کلماتی نوشته شود. مثلاً برای معرفی نویسنده باید از ۲۰۰ تا ۳۵۰ کلمه استفاده شود و اگر دو صفحه برای معرفی نویسنده ارسال شود، غیرحرفه‌ای خواهد بود. همچنین مخاطب‌سنجی و نیازسنجی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. مثلاً اگر ما با حدود شصت نویسنده و ناشر در ارتباط باشیم، تمام کتاب‌ها را به آن‌ها معرفی نمی‌کنیم؛ بلکه موضوع‌بندی‌شان می‌کنیم؛ به این صورت که کدام حوزه کودک و نوجوان است، کدام غیرداستانی است و کدام داستان است. همچنین نگاه می‌کنیم که در ادبیات انقلاب اسلامی چه کتاب‌هایی داریم. در ادبیات دفاع مقدس چه آثاری را برای معرفی داریم. در مطالعات اسلامی و مطالعات ایرانی چه داریم. به‌طور کلی، داشته‌هایمان را بررسی می‌کنیم.»
او در ادامه می‌گوید: «ما بازار‌های نشر مختلف و به‌طور کلی بازار هدف را بررسی می‌کنیم؛ یعنی می‌بینیم که کشوری مانند صربستان به چه موضوعاتی علاقه دارد و سعی می‌کنیم به ناشران آن کشور آثاری را معرفی کنیم که به آن علاقه‌مندند. مثلاً انتشاراتی به نام انتشارات آتوپیا به تاریخ و مسائل اجتماعی و فرهنگی ایران علاقه دارد. بنابراین ما هیچ‌وقت به این ناشر کتاب‌های کودک و نوجوانمان را معرفی نخواهیم کرد. در نتیجۀ این مطالعات و بررسی و این شناختی که از انتشارات آتوپیا به‌دست آورده‌ایم، توانسته‌ایم کپی رایت چهار یا پنج کتاب را در حوزۀ دفاع مقدس و سه کتاب دیگر را در حوزۀ موسیقی و تاریخ ایران به این ناشر واگذار کنیم.»
جعفری اقدم دربارۀ آمار فعالیت‌های آژانس ادبی تا امروز بیان می‌کند: «تاکنون ۱۵۰ عنوان و در مجموع حدود پانصد کتاب به زبان انگلیسی در دیگر کشور‌ها معرفی شده است.»
مدیر آژانس ادبی پل تصریح می‌کند: «برای ناشری که می‌خواهد کتاب ما را ترجمه و چاپ و توزیع کند، هزینه‌هایی وجود دارد. مثلاً باید هزینۀ کپی‌رایت به ناشر ایرانی بدهد. همچنین کتاب را به زبان خودش ترجمه و در آخر آن را چاپ و توزیع کند که تمام این مراحل برایش هزینه دارد. به همین دلیل دولت‌ها می‌گویند هر ناشری اقدام به چنین کاری کند، ما از او حمایت می‌کنیم و این کار به نام طرح‌ها و برنامه‌های گرند معروف شده است. در ایران نیز این برنامه دوسه سالی است که اجرا شده؛ یکی در وزارت ارشاد با عنوان طرح گرند و دیگری در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با عنوان طرح تاپ. یعنی بعد از منعقدشدن قرارداد، یک نسخه از آن برای وزارت ارشاد به همراه مجوز و کاتالوگ ناشر خارجی ارسال می‌شود تا اعتبارسنجی شود. در نهایت بعد از جلسات متعدد، قیمت مشخص می‌شود؛ زیرا رقم‌ها برای هر حوزه متفاوت است. به این صورت، از ناشر خارجی حمایت می‌شود تا مشوقی برای انجام کار‌ها و چاپ کتاب به زبان کشور‌های مختلف باشد.»
او ادامه می‌دهد: «گاهی کتاب‌های ناشران خارجی را در کشور به ناشران خودمان معرفی می‌کنیم و به آن‌ها می‌گوییم که به‌جای آنکه بدون اجازه کتاب نویسندگان مختلف را ترجمه و چاپ کنید، از مسیر صحیح وارد شوید و با آن‌ها قرارداد ببندید و رایت بخرید. اگر ناشر ایرانی رایت بخرد، دو اتفاق مهم می‌افتد؛ اول اینکه کشور‌های دیگر که گرند دارند، در صورت طی‌کردن مسیر قانونی به ناشران ما پول می‌دهند و از آن‌ها حمایت می‌کنند. طی بررسی ما ۸۷ کشور گرند می‌دهند که کتاب‌هایشان در کشور‌های دیگر ترجمه و چاپ شود. دوم اینکه وقتی ناشر ایرانی رایت می‌خرد، ناشر خارجی نیز رابط می‌شود تا از او رایت بخرد.»
مجید جعفری اقدم با بیان اینکه در زمینۀ ترجمه نیز کار‌هایی در آژانس ادبی‌شان انجام می‌شود، می‌گوید: «وقتی کتابی نسخۀ انگلیسی داشته باشد، در دنیا کپی‌رایت آن را سریع‌تر می‌خرند؛ زیرا ترجمه از انگلیسی به زبان ناشر خارجی راحت‌تر از آن است تا اینکه کتاب را از فارسی به زبان خودشان ترجمه کنند. این‌گونه، هزینه‌ها نیز برایشان کمتر خواهد شد. حتی برخی از ناشران درخواست می‌کنند که نسخۀ کامل کتاب را به‌صورت انگلیسی برایشان ارسال کنیم و از این طریق، کار‌ها سریع‌تر انجام می‌شود. به همین دلیل، آژانس ادبی ما در زمینۀ ترجمه نیز کار‌هایی را انجام می‌دهد. در حال حاضر، پانزده گروه ترجمه داریم که یا بومی هستند و در کشور‌های خودشان زندگی می‌کنند یا مترجم‌های داخلی خودمان هستند.»
او مطرح می‌کند: «گاهی ناشران خارجی که از ما رایت می‌خرند، درخواست می‌کنند که خودمان کتاب‌ها را از فارسی به دیگر زبان‌ها ترجمه کنیم. در نتیجه در این بخش، قرارداد ترجمه با آن‌ها می‌نویسیم و این یکی دیگر از فعالیت‌های ما است. در همین زمینه و در پنج سال اخیر، ۱۲۵ کتاب از زبان فارسی به زبان‌های دیگر ترجمه کرده‌ایم که چاپ شده است.»
جعفری اقدم با اشاره به دیگر فعالیت‌های آژانس ادبی پل بیان می‌کند: «کتاب‌های نویسندگان و ناشران ایرانی را در سایت آمازون به‌منظور فروش آنلاین یا دیده‌شدن آن‌ها برای جذب ناشران خارجی قرار می‌دهیم که البته این کار با همکاری مؤسسۀ انتشاراتی سوپریم کالچیر در آمریکا انجام می‌گیرد.»
مجید جعفری اقدم در پاسخ به این سؤال که توجه ناشران خارجی بیشتر به چه موضوعاتی جلب شده است، می‌گوید: «در ایران در حوزۀ کودک و نوجوان حرف برای گفتن داریم؛ زیرا هم تصویر و هم متن می‌فروشد. از طرفی این حوزه تقریباً فرامرزی است و در تمام جهان وجود دارد و ملاحظات خاصی ندارد. به همین دلیل ناشران خارجی از آن استقبال می‌کنند. همچنین از موضوعاتی که دربارۀ ادبیات داستانی و بومی ما باشد، بیشتر استقبال می‌شود؛ مانند کتاب‌های دفاع مقدس. در حالی که در دنیا کتاب جنگ وجود دارد؛ اما بار عاطفی و انسانی رمان‌ها و خاطرات دفاع مقدس باعث شده است تا در دیگر کشور‌ها از آن‌ها استقبال شود. از ۱۵۰ عنوان کتابی که انتشارات پل برای آن‌ها معرفی‌نامه ارسال کرده و قرارداد نوشته است، حدود پنجاه تای آن مربوط به حوزۀ دفاع مقدس می‌شود. این در مقایسه با رمان‌های معاصر که دوستان دگراندیش ما تصور می‌کنند ادبیات ما فقط همین‌ها است و بقیه هیچ است، سهم بسیار چشمگیری دارد. در ادبیات غیرداستانی نیز موضوعاتی که مربوط به مبانی اسلامی است، به‌طور ویژه توجه کشور‌ها را جلب کرده است؛ مانند کتاب‌های شهید مطهری که عالمانه است و در آن جبهه‌گیری و تبلیغ نیست.»
مدیر آژانس ادبی پل دربارۀ مشکلات و موانع کاری‌ ایجادشده از سوی دولت می‌گوید: «بهترین کاری که دولت می‌تواند برای ما انجام دهد، این است که کاری به ما نداشته باشد. بیشترین گرفتاری را از این‌ها می‌کشیم؛ زیرا طرح تاپ و گرند که دولتی است، بیشتر از اینکه کمک‌حال ما باشد، برایمان مشکل ایجاد کرده است. یعنی ما بر اساس فرمایش‌های آقایان پیش می‌رویم و بعد می‌بینیم کاری انجام نمی‌شود. ‌ شما خودتان چنین طرح‌هایی را مصوب کرده‌اید و گفته‌اید که حمایت می‌کنید؛ اما چرا به تقاضای ما یا ناشر خارجی که هشت ماه از آن گذشته، جواب نمی‌دهید؟»
او خطاب به دولتی‌ها سؤالی را طرح می‌کند: «مسئولان بعد از چهار سال گزارش بدهند که طرح تاپی را که ویژۀ ادبیات انقلاب اسلامی قرار داده‌اند، چطور پیش برده‌اند؟ آن‌ها حتی از یک ناشر خارجی بر اساس قرارداد رایت حمایت کرده‌اند؟! متأسفانه تا به حال بیش از پنجاه قرارداد به طرح تاپ فرستاده‌ایم؛ اما بی‌نتیجه بوده و حتی به یکی از آن‌ها توجه نکرده‌اند. آن‌ها حتی جوابمان را نداده‌اند. به دلیل همین ضربه‌هایی که خورده‌ایم، می‌گویم اگر دولت کاری انجام ندهد، به نفع توسعۀ نشر ایران است.»
جعفری اقدم بیان می‌کند: «بحث مبادلات رایت در آژانس‌های ادبی هم هزینه‌بر است و هم به تخصص نیاز دارد و باید برای آن باید زمان زیادی گذاشت. عده‌ای می‌آیند و فکر می‌کنند که کار خیلی آسان است و بعد که جواب نمی‌گیرند، سریع پشیمان می‌شوند. این کار هم عشق می‌خواهد، هم تجربه و هم صبر. در این صورت یک آژانس ادبی می‌تواند موفقیت کسب کند.»
 
نظر بدهید