اگر نمایشگاه نبود؟!

نویسنده: محمد رحمانی
 
راستی اگر نمایشگاه کتابی نبود، چه می‌شد؟ مثلاً این همه ترافیک در قلب پایتخت درست نمی‌شد، کتاب‌فروشی‌های محلی شاید اوضاعشان از حالت فاجعه خارج می‌شد، چند میلیارد بودجه هزینۀ نمایشگاه نمی‌شد، کلی تغذیۀ بی‌کیفیت و گران غالب خلق‌الله نمی‌شد و... .
اما روی دیگر سکه را هم باید دید. درست است که اوضاع کتاب‌فروشی‌های محلی (اگر موجود باشند) فاجعه است، حال‌وروز انتشاراتی‌ها نیز دست‌کمی از احوال سایر بخش‌های فرهنگی کشور ندارد. بسیاری برای نمایشگاه کتاب لحظه‌شماری می‌کنند تا در سایۀ حضور میلیونی مخاطبان، به اوضاع‌و‌احوال خویش تنفس مصنوعی بدهند. نباید دانشجویان شهرستانی را فراموش کرد که با ساک‌های چرخ‌دارشان و لیست بلندبالای خود به‌دل نمایشگاه می‌زنند و خود را در دریای کتاب سیراب می‌کنند. یا مخاطبانی که در جشن‌های امضا، نویسندگان محبوبشان را در نمایشگاه می‌یابند و... .
اما آیا نمونه‌های فوق به‌معنی هوشمندی مدیریت استفاده از بزرگ‌ترین مانور فرهنگی کشور است؟! بیایم با هم صادق باشیم. نمایشگاه امسال با نمایشگاه پارسال چه فرقی داشت؟! با نمایشگاه سال قبل‌ترش چه؟! حجم بزرگ نمایشگاه کتاب آیا حکایت از تنوع و گستردگی موضوعات و تولیدات در عرصۀ کتاب دارد، یا آنکه ناشران متعدد در فضای شنبه‌بازارها یا به‌تعبیر با کلاس‌ترش، هایپرمارکت‌مآبانه، فروش کتاب‌های بازارپسندشان را تبلیغ می‌کنند؟ بخش حاکمیتی به‌غیر از تدارک چند سالن که ناشرانِ خودشان برنامه‌های خود را در آنجا اجرا کنند، چه تدبیر ویژه‌ای را تدارک دیده است؟ چرا آمار و خروجی نمایشگاه به‌صورت شفاف و علمی منعکس نمی‌شود تا محققان از آن بهره ببرند و برایشان روشن شود که مثلاً کدام کتاب پرمخاطب‌ترین کتاب‌های نمایشگاه بوده است؟ باز هم به‌عنوان مثال، فرض کنید نگارندۀ این یادداشت، علاقه‌مند به کتاب‌های تاریخ معاصر ایران است. چرا باید مجبور باشم در محیطی شلوغ، بدون کمترین امکانات رفاهی و استراحتی، فضای چندهکتاری نمایشگاه را متر کنم تا نهایتاً با تازه‌های نشر در این حوزه از نزدیک آشنا شوم؟ چه مدیریت استراتژیک فرهنگی در ادارۀ نمایشگاه کتاب وجود دارد؟ غرفه‌هایی که نقش کتاب‌فروشی محلی را ایفا می‌کنند؟! چه تلاشی صورت گرفته است تا این فرصت فرهنگی ارتقا یافته و ظرفیت‌های جدید آن کشف شود؟ نمایشگاه کتاب ما لحظه‌به‌لحظه عوام‌سالارانه‌تر شده و هیچ احساس تلاشی برای اصلاح رویکردهای نمایشگاه احساس نمی‌شود. بیاییم با هم صادق باشیم. با این وضع مدیریت، سال بعد و سال‌های بعدتر نیز نمایشگاه درست مانند نمایشگاه امسال و سال‌های قبل‌تر است و پیشرفتش در حد نحوۀ کارت‌کشیدن، گرفتن بن کتاب و نهایتاً ساماندهی گاریچی‌ها و پارکینگ نمایشگاه خواهد بود.