مخدومی: برای غربت کتاب باید بسیج عمومی شکل بگیرد

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، منانشر، به نقل از خبرگزاری مهر، برنامه تلوزیونی نسل امروز با هدف آسیب شناسی مسائل کتاب و کتابخوانی در جامعه امروز با حضور رحیم مخدومی نویسنده و پژوهشگر، مهدی رمضانی معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتاب خوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور جمعه ۱۴ تیر از آنتن شبکه پنج سیما پخش شد.
مخدومی در بخش مهمان ویژه این برنامه گفت: به‌لحاظ سختی نشر و از آن مهم تر غربت کتاب، حال کتاب خوب نیست، اگر غربت کتاب نبود، با سختی نشر کنار می‌آمدید. باید درباره غربت کتاب فکری کرد و بسیج عمومی باید در این زمینه شکل گیرد و احتیاج به فرهنگ‌سازی دارد. رهبران گروه‌های خاص جامعه باید کتابخوان باشند. متاسفانه رهبران تشکل‌هایی که وظیفه ذاتی‌شان فرهنگی است، کتابخوان نیستند مثلاً وزیر فرهنگ و وزیر آموزش و پرورش باید کتاب‌هایی را که خوانده‌اند معرفی کنند.
وی افزود: مسئول در درجه اول باید خودش کتاب‌خوان باشد. به‌صورت آزمایشی در شهر کوچک پیشوا از امام جمعه این شهر خواسته شد تا کتاب‌هایی را در نماز جمعه معرفی کند، این کار انجام شد و از خیرین تقاضا شده تا کمک کنند که بخش زیادی از هزینه کتاب‌ها برای مصرف‌کنندگان کم شود. کتاب همانند دارو است و هر کتابی خوب نیست. هر کتابی هم برای همه خوب نیست. متاسفانه کتاب خوب تولید می‌شود اما آن اتفاقی که باید، نمی‌افتد و در عرضه نیاز به حمایت‌هایی وجود دارد. گاهی زحمت ناشر و نویسنده بر تن‌اش می‌ماند و کتاب فروش نمی‌رود. برخی ناشران به چاپ دیجیتال یعنی کم کیفیت‌ترین چاپ رو آورده‌اند؛ صرفاً برای اینکه کتابی ارزان چاپ شود. یکی از شیوه‌های مختلف برای افزایش کتابخوانی، طرح کتاب در دسترس است، که مدتی در کشور انجام شد البته زمانی زیادی اجرا نشد. شیوه کتاب در دسترس منجر می‌شد فرد در مترو و اتوبوس‌ها دقایقی از وقت خود را به مطالعه بگذراند و خوب است این طرح دنبال شود.
این نویسنده گفت: با اجرای این طرح افراد می‌توانند در اداره‌ها و دانش‌آموزان در مدارس وقت‌های از دست رفته خود را به مطالعه بگذرانند. این برنامه می‌تواند منجر به ترویج کتاب‌خوانی شود. دانش‌آموزان به کتاب اشتیاق نشان می‌دهند که ناشی از فطرت دست‌کاری‌نشده آنان است. اما بزرگترها کار را خراب می‌کنند. به کودکان توصیه می‌کنیم اشتیاق را در خود حفظ کنند و به بزرگترها می‌گوییم آن را به‌عنوان یک سرمایه غنیمت بشمارند که اگر به این مساله خوب پاسخ داده نشود، منجر به فاصله گرفتن از کتاب یا گرفتاری به کتاب‌های آلوده خواهد بود.
رمضانی هم در بخش مهمان نسل امروزی این برنامه گفت: نکات متعددی در زمینه کتاب و کتابخوانی مطرح شده و اعداد و ارقام در مقاطع مختلف هم ارائه شده است. رهبر معظم انقلاب بارها درباره کتاب تاکیداتی داشته‌اند و آن‌چه مدنظرشان هست باید محقق شود. اگر بخواهیم مشکل کتاب و کتابخوانی حل شود، باید همه دستگاه‌ها وارد میدان شوند. در گام اول موضوع کتاب باید میان مسئولان، دستگاه‌ها و همه شئون جامعه فراگیر شود. تا وقتی کتاب تبدیل به موضوع در جامعه و دغدغه نشود، کتابخوانی افزایش پیدا نمی‌کند. باید بررسی شود چرا کتاب در جامعه موضوع نیست زیرا بخشی از گروه‌های مرجع در جامعه برای کتاب اهمیت قائل نیستند و اتفاقاتی که در حوزه کتاب می‌افتد، تبدیل به پویش تبلیغاتی نمی‌شود.
وی افزود: چرا ناشران در کشور ما حرفه‌ای نیستند؟ اگر ناشر حرفه‌ای باشد مجبور به رعایت الزامات و اقتضائاتی می‌شود و محورهای این الزامات، تبلیغ و ترویج است، در کشور ما این فضا کمتر و یا اصلاً وجود ندارد. برای حل مشکل کتاب و کتابخوانی باید به بخش کودک و نوجوان اهمیت داده شود و همه کتابخانه‌های سراسر کشور نهادی مجهز به بخش کودکان و نوجوان شده‌اند. ما در موضوعات مختلف نیاز به همکاری آموزش و پرورش داریم و برنامه‌هایی را برای نوجوانان و جوانان در مدارس تعیین شده اما در اجرای آن مشکل داریم. باید چرخشی در همکاری میان صدا و سیما، رسانه‌های مکتوب و نهاد کتابخانه‌های عمومی شکل بگیرد تا محتوای خوب تولید و پویش شکل گیرد و باعث تبلیغ کتاب شود.
معاون توسعه کتابخانه‌ها و کتاب خوانی نهاد کتابخانه‌ها با اشاره به اینکه درباره گرانی کتاب باید مسئولان آن در وزارت ارشاد توضیح دهند، گفت: یکی از دلایل افزایش قیمت کتاب، قیمت کاغذ است. البته بالارفتن قیمت کتاب باعث شده مراجعه به کتابخانه‌ها زیاد شود. کتاب در دنیا، کالای گرانی است. حمایت‌های ما نباید صرفاً در حوزه تولید باشد و در حوزه مصرف نیز باید حمایت‌هایی شکل بگیرد؛ به این صورت که در حوزه مصرف شاخص‌های کتاب خوب را معرفی کنیم و از مصرف کننده حمایت کنیم. ما در کتابخانه‌ها ممیزی کتاب نداریم و این وظیفه وزارت ارشاد است. وظیفه ما انتخاب کتاب است. بر سر مدل ترویج کتاب در کشور مشکل وجود دارد و همه مسئول آن هستند. همه دستگاه‌ها بهره‌بردار حوزه کتاب هستند و همه باید نقش خود را ایفا کنند و در حوزه ترویج نیز نقش داشته باشند البته محور ترویج وزارت فرهنگ و ارشاد است و صدا و سیما هم باید در امر تبلیغ فعال باشد.
رمضانی ادامه داد: مراجعه کودک و نوجوان به کتابخانه متفاوت است. بزرگسال باید قانع شود و کودک و نوجوان باید آورده شود. در زمینه چرخش مالی هم کودک و نوجوان قوی‌تر از نشر عمومی است. کودکان باید متصل به کتاب شوند و رسانه‌ها هستند که باید موجب این اتصال شود. در جامعه ما دغدغه موبایل دست‌گرفتن وجود دارد اما دغدغه کتاب دست گرفتن وجود ندارد. مردم هم مطالبه‌گر هستند و باید به مطالبات‌شان پاسخ داده شود. برای ترویج کتابخوانی باید تبلیغ کتاب و حس نیاز به مراجعه به کتابخانه ایجاد شود. در نمایشگاه بین‌المللی کتاب در خارج از کشور فضا حرفه‌ای است و فضا برای گفتگو و مبادله و خرید حق امتیاز فراهم است. یکی از معضلاتی که وجود دارد، دسترسی برای خرید کتاب است. شکل‌گیری شبکه‌های مجازی و فروش اینترنتی بخشی از مشکلات را حل کرده، اما باید اقدامات بیشتری انجام شود.
وی با اشاره به این‌که در دوره جدید نهاد کتابخانه‌ها، تصمیم بر آن شده که فضای کتابخانه از محیط صرف کتابخوانی خارج و به مرکز مبادله فرهنگی تبدیل شود، گفت: باید جشنواره‌ها و برنامه‌های مختلف برگزار شود که محور آن کودکان، نوجوانان باشد.
در بخش مهمان نسل دیروزی این برنامه هم نوبت به علیرضا مختارپور رسید که گفت: می‌توان طوری اطلاعات حوزه کتاب را بیان کرد که نشان دهد حال کتاب بسیار خوب است اما می‌توان آنها را طوری صورت‌بندی کرد که بیانگر وضعیت نگران‌کننده باشد. بهترین صورت این است که واقعگرایانه با این حوزه برخورد شود. در طول سال حدود ۱۰۰ هزار عنوان کتاب در کشور منتشر می‌شود و از این حیث، در منطقه رتبه اول را داریم و جز کشورهای توسعه یافته در این زمینه محسوب می‌شویم. از نظر شمارگان کتاب در حوزه‌های تالیف، نظریه‌پردازی و فکری جدید، عناوین زیادی وجود ندارد و شمارگان پایین است. تعداد ناشر کتاب در کشور بیش از حد مطلوب است و با تعداد بی‌رویه ناشر مواجه هستیم. نشر یک صنعت است و زمانی می‌توان به این تعداد توجه کرد که دارای استاندارهای لازم و کیفیت حرفه‌ای باشند.
وی افزود: خانه کتاب وزارت ارشاد اعلام کرده بین ۱۳ الی ۱۷ هزار ناشر ثبت‌شده وجود دارد اما آمارهای رسمی این وزارتخانه نشان می‌دهد از این میزان کمتر از ۴ هزار ناشر در حدود دو سال یک کتاب چاپ می‌کنند. این ناشران در صعنت نشر می‌مانند زیرا برای دوره‌هایی پروانه نشر باعث استفاده از مکان مسکونی برای کارهای فرهنگی، دریافت وام با سود کم می‌شد و در مجموع امتیازاتی به آنها تعلق می‌گرفت. ناشران حرفه‌ای از نظر تعداد، محتوا و کیفیت فنی دارای شاخص‌هایی هستند که با توجه به این شاخص‌ها رقم‌شان به هزار هم نمی‌رسند و اگر ۵۰۰ ناشر هم با این شاخصه‌ها در کشور وجود داشته باشد، مطلوب است. وجود تعداد زیاد ناشر آسیب‌هایی دارد که در نمایشگاه کتاب مشاهده شد. ناشران به کپی آثار روی می‌آورند که این سنت بسیار بدی است که در صعنت نشر کشور ایجاد شده است؛ یعنی به‌جای اینکه ناشر به نویسنده پولی بدهد، از نویسنده برای چاپ پول گرفته می‌شود.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها در ادامه گفت: متاسفانه در زمینه میزان مطالعه کتاب در کشور یک تحقیق علمی وجود ندارد. پژوهش‌های مختلفی انجام می‌شود اما به دلیل این‌که دقت کافی در روش تحقیق وجود ندارد، دقیق نیستند. تعاریف مختلفی در تعیین میزان مطالعه وجود دارد چرا که برخی‌ها زیرنویس تلویزیون و پیامک را جز مطالعه محسوب می‌کنند اما نقطه مقابل آن این است که کتاب‌های مهارتی و کمک درسی مطالعه محسوب نمی‌شوند بلکه مطالعه یعنی خواندن با دقت متنی که دارای شاخصه‌هایی مثل نظریه، مقدمه و نتیجه‌گیری باشد. در فضای مجازی می‌توان کتاب، نامه اداری، شایعه و… خواند و کسی نمی‌داند چه مطلبی خوانده می‌شود. از این رو مذاکراتی با پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شد که پژوهشی با همکاری نهاد و مراکز دانشگاهی و پژوهشگاه‌های علمی انجام شود تا اطلاعات دقیق‌تری بدست آوریم.
مختارپور با اشاره به این‌که باید تعاریف و تحقیق‌ها در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی باید دقیق شوند، گفت: هدف اعلام نتایج افزایش و کاهش میزان مطالعه نیست بلکه اعلام آن تاثیری ندارد. گفتن این‌که مردم ایران کتابخوان نیستند، مردم را کتابخوان نمی‌کند بلکه این کار باید رفع نیاز، فایده اضافی و… برای فرد داشته باشد تا به سمت کتاب بیاید. نسل امروز تفاوتی با نسل دیروز در برخورداری از امکانات مانند اینترنت دارد. نسل امروز از اطلاعات کتاب برخوردار است و درباره نویسندگان و حتی کتاب‌های منتشر شده در خارج از کشور اطلاعات زیادی دارد. نسل امروز در تمام دنیا به‌دلیل سرعت، کثرت و غلبه فضای مجازی بر فضای حقیقی تقلیل‌گرا شده یعنی متن‌های کوتاه را بر متن‌های بلند ترجیح می‌دهد که یکی از آفات کتاب و کتابخوانی است.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: دیگر در تمام دنیا خبری از تولید رمان‌های ۱۲ جلدی نیست اما این شرایط نشان‌دهنده این نیست که علاقه به کتاب و کتابخوانی کاهش پیدا کرده است.
وی گفت: طی چند سال گذشته در برخی از کشورهایی که در حوزه‌های فضای مجازی، کتاب و مطبوعات پیشرفته بودند، حرکتی شروع شده که برخی از مطبوعات و کتاب‌ها به سمت الکترونیکی شدن، رفت اما الان دوباره مسیر برگشت به کتاب کاغذی را طی می‌کنند. اثری که کتاب کاغذی دارد، قابل مقایسه با نسخه الکترونیکی آن نیست. در تحقیقات کشورهای مختلف و آزمایش‌های میدانی نشان داده شده کتاب کاغذی میان کودکان بیش از وسایل الکترونیکی مورد توجه است. کتابخانه کودکان هم باید فضا و کتاب مناسب و همچنین مربی خوب داشته باشد. در این صورت مطمئناً استقبال فوق العاده‌ای رخ خواهد داد، اما فضا به این سمت رفته که کتابخانه مخصوص کودکان داشته باشیم.
مختارپور در پایان گفت: رهبر معظم انقلاب تنها فرد از مقامات نظام هستند که به شکل‌های مختلف به کتاب ارجاع می‌دهند و گاهی کتابی را برای ترویج، ارجاع و استناد معرفی می‌کنند. در کمتر سخنرانی ایشان یادداشت همراهشان نیست و این یعنی مطالعه و تحقیق، برای این است که در سخنرانی های شان با نظم فوق العاده روبرو می شویم. رهبر معظم انقلاب از همه مسئولان اشتغال بیشتری دارد اما مطالعه ایشان از تمامی مسئولان نیز بیشتر است. سنت یادداشت‌نویسی ایشان در کتاب‌ها از جوانی‌شان وجود داشته و ایشان می‌گفتند در زمان جوانی وقتی که به کتابخانه آستان قدس می‌رفتند، در برخی از کتاب‌ها یادداشت نوشته‌اند. تمامی اینها شیوه های فنی و علمی مطالعه است.