دوشنبه 08 مهر 1398
آتشی که به جان باگاس انداختیم
با توجه به مشکلی که در حوزۀ کاغذ داریم، باگاس میتواند مشکلاتمان را برطرف کند تا کارخانههای کاغذ سرپا بمانند و کاغذ مورد نیازشان را بدون اینکه درختی قطع شود، استخراج کنند؛ اما اتفافات زیادی در این میان میافتد و باعث میشود باگاس به آنچه باید، تبدیل نشود و به مصرف کاغذی نرسد.
اینکه سالها است گفته میشود برای تولید کاغذ احتیاجی به قطع درختان نیست، حرف اشتباه و گزافی نیست. دیگر زمان آن گذشته است که بخواهیم برای تولید کاغذ درخت قطع کنیم و خیلیها هم به این نتیجه رسیدهاند و در کشورهای مختلفی، از مواد دیگری برای تولید کاغذ استفاده میکنند. از جملۀ این مواد، باگاس است. در این گزارش چرایی تولیدنشدن کاغذ در کشورمان توسط کارخانههای مختلف را بررسی کردهایم.
باگاس چیست؟
حالا شاید خیلیها ندانند که اصلاً باگاس چیست؟ باگاس تفالۀ نیشکر است که ۳۴درصد وزن ساقۀ نیشکر را تشکیل میدهد و در جهان، بهعنوان کالایی مهم در صنعت کاغذسازی استفاده میشود. از این ماده میتوان فراوردههایی همچون نئوپان، MDF، خوراک دام و الکل به دست آورد. همچنین میتوان از باگاس بهعنوان سوخت تولید بخار، استفاده از باگاس فشرده بهعنوان جایگزین هیزم، تولید برق، زغال، گاز متان، گاز خانگی، متانول و خمیر کاغذ استفاده کرد. با توجه به مزارع وسیع نیشکر در استان خوزستان و کمبود چوب در کشور، باگاس مناسبترین جانشین برای چوب است. حالا دیگر حتماً متوجه شدید که باگاس به چه دردی میخورد. الان با توجه به مشکلی که در حوزۀ کاغذ داریم، باگاس میتواند مشکلاتمان را برطرف کند تا کارخانههای کاغذ سرپا بمانند و کاغذ مورد نیازشان را بدون اینکه درختی قطع شود، استخراج کنند؛ اما اتفافات زیادی در این میان میافتد و باعث میشود باگاس به آنچه باید، تبدیل نشود و به مصرف کاغذی نرسد.
آتشی که به جان باگاس انداختیم
باگاسی که از تفالۀ نیشکر به دست میآید، اشتعالپذیر است. برای همین تا ده سال پیش، بهدلیل نبود زیرساختهای لازم و نداشتن اطلاع از اینکه چه اتفاقی میتواند در فرایند تولید باگاس در مصارف دیگر بیفتد، باگاس تولیدشده در کارخانههای نیشکر، در بیابانهای اطراف کارخانهها آتش زده میشد. بهطور مثال در سال 1382، سه کارخانۀ تولید نیشکر امامخمینی، دعبل خزاعی و امیرکبیر بیش از یکمیلیون تن باگاس تولید کردند که با هزینهای بالغ بر دومیلیارد تومان باگاسها جمعآوری و در بیابانهای اطراف کارخانهها دفع شد.
چند کارخانۀ نیشکر داریم؟
در موقعیتی که گفته میشود تولید در کشور گرفتار رکود شده است، مگر چه تعداد کارخانۀ نیشکر در کشور فعال هستند؟ به گفتۀ یکی از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر 35 کارخانۀ تولید نیشکر داریم که حدود ۲۸ کارخانه فعال هستند و بیشترین سطح زیر کشت مزارع این محصول در استان خوزستان با 40هزار و 500 هکتار بوده است. این نیشکر برای تبدیل به شکر به کارخانههای نیشکر میرود و بعد هم به محصولات جانبی تبدیل میشود. برای اینکه بدانیم در فرایند تولید نیشکر چه اتفاقی برای باگاس میافتد، به سراغ سه کارخانۀ فعال در جنوب کشور رفتیم و با کسانی که در این کارخانهها فعالیت و کار میکردند، دربارۀ روند تولید باگاس، خریدارها و قیمتشان گفتوگویی انجام دادیم. ببینید چه اتفاقی برای این مادۀ ارزشمند در کارخانههایشان میافتد.
شرکت کشت و صنعت نیشکر دهخدا
شرکت کشت و صنعت نیشکر دهخـدا در راستای سیاستهای کلان اقتصادی و اجتماعـی کشـور و بهمنظور تأمین بخشـی از نیازهـای جامـعه و خصوصاً مـنطقه به مـواد غـذایی و سـایر مـواد استحصالـی از نیشکر و ایـجاد اشتـغـال و تولید، با سرمایهگذاری بانکهای صادرات و ملی ایران راهاندازی شد. خالص اراضی این کشت و صنعت 11هزار و 369 هکتار است و محصولات تولیدی اصلی و فرعی و ظرفیت اسمی تولید آنها در این کشت و صنعت عبارت است از سالانه 1,000,000 تن نیشکر، 100,000 تن شکر خام، 175,000 تن شکر سفید، 35,000 تن ملاس و 340,000 تن باگاس.
دکتر سعودی، معاون کشاورزی این کارخانه، در یادداشتی در روزنامۀ فرهیختگان، دربارۀ این موضوع و اینکه چه اتفاقی در این کارخانه برای باگاس تولیدشده میافتد، اینگونه توضیح داده است: «محصولات جانبی نیشکر بسیارمتنوع است؛ محصولاتی همچون کاغذ، دستمال کاغذی، خوراک دام، الکل یا سوخت زیستی، چسب، صابون و... . در دنیا هدف از کشت نیشکر، محصولات جانبی آن بوده و تولید قند هم از آن انجام میشود. در حال حاضر، از باگاس تولیدی برای مصارف دامی هم بهصورت مستقیم برای تغذیۀ گاومیشها و هم بهصورت کنسانتره و فشردهشده برای تغذیۀ گاو و گوسفند، بهعنوان مواد اولیه برای تولید کمپوست کود آلی برای تقویت و اصلاح خاک، بهعنوان مواد اولیۀ کاغذسازی و تختۀ فشرده MDF و دستمال کاغذی استفاده میشود. حدوداً ۳۰ یا ۳۲درصد از کل نیشکر تولیدی به باگاس تبدیل میشود. قیمت خرید باگاس با توجه به فاکتورهای عرضه و تقاضا متفاوت است. در حال حاضر، بیشتر فروش این محصول برای خوراک دام است که روستاییان اطراف کارخانه، آن را به ازای هر کیلوگرم10 تا 12 تومان میخرند.»
شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه
این شرکت بهمنظور تسطیح اراضی و ایجاد و نگهداری راههای ارتباطی داخل حوزۀ عمل شرکت، احیای اراضی و کشت و برداشت نیشکر، توسعه و ایجاد صنایع وابسته جهت تصفیۀ نیشکر و تبدیل مواد زائد نیشکر به فراوردههای مصرفی در سال ۱۳۳۸ کار خود را آغاز کرد و اولین دورۀ بهرهبرداری در آذر سال ۱۳۴۰، از سطحی معادل ۲میلیون و ۲۰۰ هکتار و تولید حدود ۱۲میلیون و ۶۰۰ تن شکر شروع شد. هماکنون این شرکت در مساحتی بالغ بر ۷۲۰۰ هکتار برداشت محصول و ۳۰۹۰ هکتار کشت جدید مشغول به کار است و تولید آن در سال 1389 تا 1390، متجاوز از ۶۰هزار تن است. شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه، قدیمیترین واحد تولید شکر از نیشکر در کشور است و با توجه به قدمت آن و بهمنظور افزایش تولید و بهرهوری، نیاز به نوسازی و بازسازی در بخشهای مختلف آن احساس میشد که این اتفاق صورت گرفت و نوسازی انجام شد. برای اینکه از میزان تولیدی باگاس این کارخانه بدانیم، به سراغ مرادی، مسئول فروش باگاس در این کارخانه رفتیم و او دربارۀ تولید باگاس توضیحاتی را ارائه کرد: «باگاس ما معمولاً برای خوراک دام، کود کمپوست، کود دامی و کاغذ هم استفاده میشود. زیرمجموعۀ خودمان یک کارخانه کاغذ داریم و باگاس مصرفیشان را برای تولید کاغذ از ما میخرند. جدیداً از این مواد برای نئوپان هم استفاده میکنند. تولید باگاس ما بستگی به نیشکری دارد که وارد چرخۀ تولید میشود. الان خروجی 20هزارتنی شکر، حدود 90هزار تن باگاس برای ما دارد. البته همۀ اینها به تولید و برداشت نیشکر بستگی دارد. مقداری از نیشکر به شکر و مقداری به ملات و بقیۀ آن هم به باگاس تبدیل میشود. از این 90هزار تن هم تقریباً بیش از نیمی از آن برای کارخانۀ کاغذ میرود و بقیه برای خوراک دامی استفاده میشود.»
شرکت کشت و صنعت کارون
طرح اولیۀ شرکت کشت و صنعت کارون برای ساخت و شکلگیری در سال 1350 انجام شد و در نهایت در سال 1352، شرکت کشت و صنعت کارون (سهامی خاص) فعالیت خود را آغاز کرد. شکستگی سد گتوند در سال ۱۳۵۸، آسیبهای جدی به اراضی این کارخانه وارد کرد. در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷، با شروع جنگ تحمیلی، این کارخانه از نزدیک در معرض آثار گستردۀ جنگ قرار گرفت. صرفنظر از چند بمباران، تبعات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جنگ، فعالیت شرکت را بهصورت عمیق و همهجانبه تحت تأثیر قرار داد. در سال ۱۳۸۳، این کارخانه تولید حدود ۱۷۰هزار تن شکر و ثبت رکورد تولید شکر در کشور را داشت.
مهندس اندیشه که در بخش آزمایشگاه این کارخانه فعالیت میکند، دربارۀ باگاس تولیدشده در این کارخانه گفت: «باگاس تولیدشده بستگی به نیشکری دارد که وارد کارخانه میشود. در سال 1397، حدود 540هزار تن باگاس در کارون تولید شده است. البته بستگی به سطح زیر کشتمان دارد. هرچه بیشتر نیشکر وارد کارخانه شود، باگاس بیشتری هم تولید میشود. این باگاس هم برای خوراک دام، هم کود دامی و هم کاغذ استفاده میشود. البته در نئوپان هم جدیداً از باگاس استفاده میکنند؛ همچنین برای روغن ماشین و البته الکل که فرایندش سخت است و در ایران انجام نمیشود. بیشترین خرید باگاس برای کاغذ است. باگاس کیلویی 20 تومان است و یک تن آن حدود 20هزار تومان میشود. البته شاید کمی افزایش قیمت داشته باشد.»
کارخانههای کاغذ از باگاس استفاده میکنند؟
شرکت چوب و کاغذ مازندران که در شمال کشور واقع شده است، از چوب برای تولید کاغذ استفاده میکند. البته این کارخانه مشهور به این بود که کاغذ روزنامه تولید میکند؛ اما به گفتۀ مسئولان این کارخانه، حدود یک سال است که تولیدات این شرکت برای کاغذ روزنامه هم به صفر رسیده و متوقف شده است؛ چون کاغذ تولیدیشان را نمیتوانستند به فروش برسانند.
از کارخانۀ کاغذ مازندران که بگذریم، به کارخانۀ کاغذ پارس میرسیم که کاغذ بیشتری تولید میکند و در عرصههای مختلف فعال است. گروه صنایع کاغذ پارس سال ۱۳۴۶ در شمال خوزستان، با هدف استفاده از باگاسِ تولیدشده در کارخانۀ نیشکر هفتتپه تأسیس شد و در سال ۱۳۴۹ به بهرهبرداری رسید. این کارخانه پس از راهاندازی، تا مدتها یگانه تأمینکنندۀ کاغذ چاپ و کاغذ تحریر داخل کشور بود؛ اما بهدلیل صدمات وارده در طی دوران دفاع مقدس و انجامنشدن نوسازی و بازسازی در زمان تصدی بخش دولتی، در معرض تعطیلی همیشگی قرار گرفت و وضعیت آن در سالهای منتهی به ۱۳۹۱، به کمتر از ۲۰درصد ظرفیت اسمی رسید. مهر سال ۱۳۹۲، فصل جدیدی در کارخانۀ کاغذ پارس آغاز شد. سهام این شرکت به بخش خصوصی و شخصی به اسم محمدجواد مقدم واگذار شد و سلسله اقدامات برای بازسازی و نوسازی ماشینآلات، فرایندها و منابع انسانی آغاز شد و طی دو سال فعالیت شبانهروزی، کاغذ پارس به رکورد تولید عمر خود دست یافت. همچنین بازارهای صادراتی را نشانه گرفت و سبد محصولات خود را متنوع کرد.
کارخانۀ بعدی، کارخانۀ کاغذ کارون است که فعالیتهایش در حال حاضر متوقف شده و مشکلات زیادی دارد. ابتدا نام این کارخانه کاغذ کارون بود که سال 1392، اموال منقول و غیرمنقول آن طی یک مزایده از سوی شرکت آتیه دماوند واگذار شد و مجموعهای به نام «گلریز صنعت شوشتر» تأسیس شد. این مجموعه بزرگترین مجموعۀ تولید خمیر از باگاس در ایران است که ظرفیت 85هزارتنی خمیر برای تولید کاغذ تحریر و چاپ را دارد؛ اما تا امروز فعالیتی نداشته است؛ چون در گیرودار مسائل حقوقی افتاده است. پس عملاً باگاس هم در این کارخانه استفادۀ خاصی نمیشود.
خمیر کاغذ صادر میشود!
باگاس بهخودیخود نمیتواند صادر شود؛ چون قابلیت اشتعال دارد. اما اگر به تولیدات دیگر تبدیل شود، میشود خیلی راحت آن را صادر کرد. فکر کنید مثلاً به خمیر کاغذ تبدیل شود و بعد بهراحتی و با یک قیمت خوب آن را صادر کنند. این اتفاق هم میافتد. کاغذ داخلی را قبلاً به دلیل اینکه کیفیت خوبی نداشت، نمیخریدند. برای همین، کارخانههای کاغذ ترجیح میدادند این خمیر را بهجای اینکه به کاغذ تبدیل کنند، بفروشند و اتفاقاً خریداران خوبی هم در خارج از کشور دارد. چون الان همۀ دنیا به این سمت میروند که از باگاس استفاده کنند و همین خمیر کاغذ استخراجشده از باگاس، کلی به آنها کمک میکند.
ماجرای کاغذ به کجا خواهد رسید؟
آماری اوایل سال 1397 اعلام شد مبنی بر اینکه نیاز سالانۀ کشور به کاغذ، حدود 2میلیون تن است که 350هزار تن کاغذ تحریر، 100هزار تن کاغذ روزنامه و 700هزار تن کاغذ بستهبندی مورد نیاز ماست. طبق آخرین اعلام رسمی، آمار تولید سالانۀ تفالۀ نیشکر یا همان باگاس، 5/2میلیون تن در سال است. نسبت تولید کاغذ به باگاس هم سه به یک و در بدبینانهترین حالت، پنج به یک است؛ یعنی حداقل میتوانیم 500هزار تن کاغذ از طریق مواد اولیۀ باگاس در داخل تولید کنیم. با نگاهی به این آمار، میشود گفت کاغذ تولیدشده از باگاس، میتواند نیاز کاغذ تحریر و کاغذ روزنامۀ داخل را تأمین کند؛ اما مسئله این است که چنین اتفاقی نمیافتد؛ چون ارادهای پشت آن نیست و برخی از مسئولان چارۀ مشکل کاغذ را فقط در واردات میبینند.
در یک سال اخیر، کمبود کاغذ مشکلات فراوانی را برای حوزۀ نشر و مطبوعات به وجود آورده است. کاغذ بندی 520هزار تومان مشکل کوچکی نیست. فکر کنید که یک ناشر چقدر باید خرج کند تا کاغذ بخرد و بعد آن را به کتاب تبدیل کند. یا روزنامهها تعطیل میشوند یا اینکه صفحاتشان را کم میکنند. کاغذ موضوع مهمی است؛ آنقدر مهم که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه کتاب، به وزیر ارشاد برای حل مسئلۀ کاغذ تذکر دادند. ضمن اینکه ایشان هم دربارۀ تولید داخل و حل مشکلات کارخانههای داخلی کاغذ تذکر داده بودند. با وجود حجم انبوهی از تولیدات باگاس نیشکر بهعنوان مواد اولیۀ تولید کاغذ و همچنین وجود کارخانههایی که میتوانند بهسمت تولید کاغذ از این محصول بروند، باز هم شاهد این هستیم که مسئولان ترجیح میدهند سراغ واردات کاغذ بروند. همین گزارش و همین باگاس تولیدی در کارخانههای داخل، نشان میدهد که میشود این کار را انجام داد؛ کما اینکه دو کشور آمریکا و پرو از باگاس برای تولید کاغذ استفاده میکنند. از طرف دیگر، فکر کنید که هزینۀ تولید یک تن خمیر کاغذ از چوب جنگلی حدوداً 120هزار تومان و از باگاس حدود 14هزار تومان است. همۀ اینها را کنار هم بگذارید. با یک حساب و کتاب ساده میتوان فهمید که باگاس محصول ارزشمندی است که تولیدکنندگان کاغذ از آن غافل بودند. باگاس شاید اسمش سخت باشد؛ اما هم ارزان است هم در دسترس. باگاس همین تفالۀ نیشکر خودمان است.
هزینۀ هر تن خمیر کاغذ از تنۀ درختان معادل 120هزار تومان است و این هزینه در قبال هر تن باگاس حاصل تفالۀ نیشکر، 14هزار تومان است. هر تن باگاس را میشود به 4.5 تن خمیر کاغذ سفید تبدیل کرد.
آمار تولید سالانۀ باگاس 2.5میلیون تن در سال است. نسبت تولید کاغذ به باگاس هم سه به یک و در بدبینانهترین حالت پنج به یک است؛ یعنی حداقل میتوان 500هزار تن کاغذ از باگاس تولید کرد.
هر بند کاغذ ۵۰۰ برگ کاغذ میدهد. از هر درخت، ۱۷ بند کاغذ A4 یا ۸۵۰۰ برگ کاغذ استخراج میشود. برای مصرف سالیانه، 350هزار تن کاغذ تحریر و 100هزار تن کاغذ روزنامه احتیاج داریم.
گزارش جامجم دربارۀ واحدهای تولیدی کاغذ در کشور و حقایق تکاندهندۀ مربوط به آن
یکی داستان است پُر آب چشم
بحران کاغذ، صنعت نشر را با چالشهای جدی روبهرو کرده و روزنامهها هر روز نحیفتر از روز قبل میشوند. مسئلۀ اصلی به واردات کاغذ ارتباط دارد و در هیاهوی بالارفتن قیمت کاغذ بر اثر بالارفتن قیمت ارز، تشکیل کارگروه کاغذ، فرار سلاطین کاغذ، کمبود کاغذ در بازار و هزار نکته و مسئلۀ مرتبط با آن، یک سؤال مهم و اساسی مطرح است: وضعیت تولید کاغذ تحریر و روزنامه در ایران چطور است و کارخانههای تولید کاغذ چه میکنند و روزگارشان چطور میگذرد؟ مهمترین کارخانههای تولید کاغذ تحریر و روزنامه در کشورمان عبارتاند از گروه صنایع کاغذ پارس، صنایع چوب و کاغذ مازندران، کارخانۀ کاغذسازی کارون و مجتمع کاغذ تبریز. از میان انبوه کاغذی که در کشور تولید میشود، صنایع فرهنگی و بهخصوص نشر کتاب نیازمند کاغذ تحریر 70گرمی است و به همین منظور، در سالی که به نام رونق تولید ملی نامگذاری شده و در شرایطی که واردات بیانضباط و بیبرنامه بازار کاغذ را با بحران اساسی روبهرو کرده، نگاهی کردهایم به شرایط فعلی این کارخانهها و میزان تولید کاغذ 70گرمی در چهار کارخانۀ نامبرده. گفتوگو با مدیرعامل گروه صنایع کاغذ پارس هم به این گزارش ضمیمه شده است.
گروه صنایع کاغذ پارس
محل کارخانه: شمال خوزستان، نزدیک شوش
سال تأسیس: 1346، سهامی عام
این کارخانه بهمنظور استفاده از باگاس کارخانۀ نیشکر هفتتپه تأسیس شد و اولین واحد تولیدکنندۀ کاغذ چاپ و تحریر در ایران محسوب میشود.
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: صفر
شرایط فعلی کارخانه: این کارخانه با اینکه بهمنظور تولید کاغذ چاپ و تحریر راهاندازی شده و از سال 1349 در این زمینه تولیداتی داشته، در حال حاضر بیشتر از هر چیز دیگر خمیر سلولزی کاغذ تولید و صادر میکند. گروه صنایع کاغذ پارس افتوخیزهای بسیاری را پشت سر گذاشته که از مهمترین آنها میتوان به آسیبهایی اشاره کرد که در دوران دفاع مقدس به آن وارد شده است؛ اما با همۀ اینها، امروز یکی از صنایع پویا و فعال محسوب میشود.
صنایع چوب و کاغذ مازندران
محل کارخانه: جادۀ ساریسمنان
سال تأسیس: 1376، سهامی عام
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: ۹۰۰۰۰ تن کاغذ روزنامه، چاپ و تحریر بر اساس آنچه در سایت این کارخانه ذکر شده و شاید مدتها از بهروزرسانی آن گذشته باشد.
شرایط فعلی کارخانه: در حال حاضر، این کارخانه بهعنوان مهمترین تولیدکنندۀ کاغذ روزنامه شناخته میشود. تا همین سال گذشته، کارخانه با مشکلات نقدینگی و سرمایهگذار برای ادامۀ تولید دستبهگریبان بوده است. از سال پیش، مدیرعامل این مجموعه تغییر کرده و این مسئولیت به علی حسینپور سپرده شده و نیز 58درصد از سهام این کارخانه در اختیار بانک ملی بوده که طبق قانون باید واگذار شود.
مجتمع کاغذ تبریز
محل کارخانه: بندر آزاد امیرآباد در بهشهر
سال تأسیس: کارخانۀ کاغذسازی تبریز از سال 1389 طراحی شده بود؛ اما سالها در انتظار انجام تعهدات دولت و سرمایهگذار مانده بود، تا اینکه فروردین سال 1396، بهصورت رسمی افتتاح شد.
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: نامعلوم
شرایط فعلی کارخانه: در شرایطی که بسیاری از کارخانههای تولید کاغذ، از جمله کاغذ پارس، جوابگوی نیاز کشور در زمینۀ کاغذ تحریر نبودند، دولت بر آن شد که یک کارخانۀ تولید کاغذ تحریر راهاندازی کند و آن را تنها تولیدکنندۀ کاغذ تحریر نامید. گفته شده در راهاندازی این مجتمع کاغذی، از تکنولوژی اروپا استفاده شده و قرار بود سالانه 55هزار تن کاغذ چاپ و تحریر تولید کند؛ اما دربارۀ ظرفیت تولید آن اطلاعی در دست نیست.
کارخانۀ کاغذ کارون
محل کارخانه: شوشتر، نزدیک هفتتپه
سال تأسیس: 1363
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: صفر
شرایط فعلی کارخانه: این کارخانه بزرگترین مجموعۀ تولید خمیر از باگاس در ایران است که ظرفیت 85هزارتنی خمیر برای تولید کاغذ تحریر و چاپ را دارد؛ اما بهدلیل مشکلات حقوقی فعلاً پلمب است.
مدیرعامل این کارخانه بهتازگی گفتوگویی با فارس داشته و گفته است اگر یارانه 4200تومانی را که سال گذشته برای واردات کاغذ اختصاص داده شد، در اختیار کارخانههای داخلی قرار میدادند، تاکنون 70درصد نیاز کشور به کاغذ تحریر برطرف میشد.
باگاس چیست؟
حالا شاید خیلیها ندانند که اصلاً باگاس چیست؟ باگاس تفالۀ نیشکر است که ۳۴درصد وزن ساقۀ نیشکر را تشکیل میدهد و در جهان، بهعنوان کالایی مهم در صنعت کاغذسازی استفاده میشود. از این ماده میتوان فراوردههایی همچون نئوپان، MDF، خوراک دام و الکل به دست آورد. همچنین میتوان از باگاس بهعنوان سوخت تولید بخار، استفاده از باگاس فشرده بهعنوان جایگزین هیزم، تولید برق، زغال، گاز متان، گاز خانگی، متانول و خمیر کاغذ استفاده کرد. با توجه به مزارع وسیع نیشکر در استان خوزستان و کمبود چوب در کشور، باگاس مناسبترین جانشین برای چوب است. حالا دیگر حتماً متوجه شدید که باگاس به چه دردی میخورد. الان با توجه به مشکلی که در حوزۀ کاغذ داریم، باگاس میتواند مشکلاتمان را برطرف کند تا کارخانههای کاغذ سرپا بمانند و کاغذ مورد نیازشان را بدون اینکه درختی قطع شود، استخراج کنند؛ اما اتفافات زیادی در این میان میافتد و باعث میشود باگاس به آنچه باید، تبدیل نشود و به مصرف کاغذی نرسد.
آتشی که به جان باگاس انداختیم
باگاسی که از تفالۀ نیشکر به دست میآید، اشتعالپذیر است. برای همین تا ده سال پیش، بهدلیل نبود زیرساختهای لازم و نداشتن اطلاع از اینکه چه اتفاقی میتواند در فرایند تولید باگاس در مصارف دیگر بیفتد، باگاس تولیدشده در کارخانههای نیشکر، در بیابانهای اطراف کارخانهها آتش زده میشد. بهطور مثال در سال 1382، سه کارخانۀ تولید نیشکر امامخمینی، دعبل خزاعی و امیرکبیر بیش از یکمیلیون تن باگاس تولید کردند که با هزینهای بالغ بر دومیلیارد تومان باگاسها جمعآوری و در بیابانهای اطراف کارخانهها دفع شد.
چند کارخانۀ نیشکر داریم؟
در موقعیتی که گفته میشود تولید در کشور گرفتار رکود شده است، مگر چه تعداد کارخانۀ نیشکر در کشور فعال هستند؟ به گفتۀ یکی از مسئولان وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر 35 کارخانۀ تولید نیشکر داریم که حدود ۲۸ کارخانه فعال هستند و بیشترین سطح زیر کشت مزارع این محصول در استان خوزستان با 40هزار و 500 هکتار بوده است. این نیشکر برای تبدیل به شکر به کارخانههای نیشکر میرود و بعد هم به محصولات جانبی تبدیل میشود. برای اینکه بدانیم در فرایند تولید نیشکر چه اتفاقی برای باگاس میافتد، به سراغ سه کارخانۀ فعال در جنوب کشور رفتیم و با کسانی که در این کارخانهها فعالیت و کار میکردند، دربارۀ روند تولید باگاس، خریدارها و قیمتشان گفتوگویی انجام دادیم. ببینید چه اتفاقی برای این مادۀ ارزشمند در کارخانههایشان میافتد.
شرکت کشت و صنعت نیشکر دهخدا
شرکت کشت و صنعت نیشکر دهخـدا در راستای سیاستهای کلان اقتصادی و اجتماعـی کشـور و بهمنظور تأمین بخشـی از نیازهـای جامـعه و خصوصاً مـنطقه به مـواد غـذایی و سـایر مـواد استحصالـی از نیشکر و ایـجاد اشتـغـال و تولید، با سرمایهگذاری بانکهای صادرات و ملی ایران راهاندازی شد. خالص اراضی این کشت و صنعت 11هزار و 369 هکتار است و محصولات تولیدی اصلی و فرعی و ظرفیت اسمی تولید آنها در این کشت و صنعت عبارت است از سالانه 1,000,000 تن نیشکر، 100,000 تن شکر خام، 175,000 تن شکر سفید، 35,000 تن ملاس و 340,000 تن باگاس.
دکتر سعودی، معاون کشاورزی این کارخانه، در یادداشتی در روزنامۀ فرهیختگان، دربارۀ این موضوع و اینکه چه اتفاقی در این کارخانه برای باگاس تولیدشده میافتد، اینگونه توضیح داده است: «محصولات جانبی نیشکر بسیارمتنوع است؛ محصولاتی همچون کاغذ، دستمال کاغذی، خوراک دام، الکل یا سوخت زیستی، چسب، صابون و... . در دنیا هدف از کشت نیشکر، محصولات جانبی آن بوده و تولید قند هم از آن انجام میشود. در حال حاضر، از باگاس تولیدی برای مصارف دامی هم بهصورت مستقیم برای تغذیۀ گاومیشها و هم بهصورت کنسانتره و فشردهشده برای تغذیۀ گاو و گوسفند، بهعنوان مواد اولیه برای تولید کمپوست کود آلی برای تقویت و اصلاح خاک، بهعنوان مواد اولیۀ کاغذسازی و تختۀ فشرده MDF و دستمال کاغذی استفاده میشود. حدوداً ۳۰ یا ۳۲درصد از کل نیشکر تولیدی به باگاس تبدیل میشود. قیمت خرید باگاس با توجه به فاکتورهای عرضه و تقاضا متفاوت است. در حال حاضر، بیشتر فروش این محصول برای خوراک دام است که روستاییان اطراف کارخانه، آن را به ازای هر کیلوگرم10 تا 12 تومان میخرند.»
شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه
این شرکت بهمنظور تسطیح اراضی و ایجاد و نگهداری راههای ارتباطی داخل حوزۀ عمل شرکت، احیای اراضی و کشت و برداشت نیشکر، توسعه و ایجاد صنایع وابسته جهت تصفیۀ نیشکر و تبدیل مواد زائد نیشکر به فراوردههای مصرفی در سال ۱۳۳۸ کار خود را آغاز کرد و اولین دورۀ بهرهبرداری در آذر سال ۱۳۴۰، از سطحی معادل ۲میلیون و ۲۰۰ هکتار و تولید حدود ۱۲میلیون و ۶۰۰ تن شکر شروع شد. هماکنون این شرکت در مساحتی بالغ بر ۷۲۰۰ هکتار برداشت محصول و ۳۰۹۰ هکتار کشت جدید مشغول به کار است و تولید آن در سال 1389 تا 1390، متجاوز از ۶۰هزار تن است. شرکت کشت و صنعت نیشکر هفتتپه، قدیمیترین واحد تولید شکر از نیشکر در کشور است و با توجه به قدمت آن و بهمنظور افزایش تولید و بهرهوری، نیاز به نوسازی و بازسازی در بخشهای مختلف آن احساس میشد که این اتفاق صورت گرفت و نوسازی انجام شد. برای اینکه از میزان تولیدی باگاس این کارخانه بدانیم، به سراغ مرادی، مسئول فروش باگاس در این کارخانه رفتیم و او دربارۀ تولید باگاس توضیحاتی را ارائه کرد: «باگاس ما معمولاً برای خوراک دام، کود کمپوست، کود دامی و کاغذ هم استفاده میشود. زیرمجموعۀ خودمان یک کارخانه کاغذ داریم و باگاس مصرفیشان را برای تولید کاغذ از ما میخرند. جدیداً از این مواد برای نئوپان هم استفاده میکنند. تولید باگاس ما بستگی به نیشکری دارد که وارد چرخۀ تولید میشود. الان خروجی 20هزارتنی شکر، حدود 90هزار تن باگاس برای ما دارد. البته همۀ اینها به تولید و برداشت نیشکر بستگی دارد. مقداری از نیشکر به شکر و مقداری به ملات و بقیۀ آن هم به باگاس تبدیل میشود. از این 90هزار تن هم تقریباً بیش از نیمی از آن برای کارخانۀ کاغذ میرود و بقیه برای خوراک دامی استفاده میشود.»
شرکت کشت و صنعت کارون
طرح اولیۀ شرکت کشت و صنعت کارون برای ساخت و شکلگیری در سال 1350 انجام شد و در نهایت در سال 1352، شرکت کشت و صنعت کارون (سهامی خاص) فعالیت خود را آغاز کرد. شکستگی سد گتوند در سال ۱۳۵۸، آسیبهای جدی به اراضی این کارخانه وارد کرد. در سالهای ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷، با شروع جنگ تحمیلی، این کارخانه از نزدیک در معرض آثار گستردۀ جنگ قرار گرفت. صرفنظر از چند بمباران، تبعات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی جنگ، فعالیت شرکت را بهصورت عمیق و همهجانبه تحت تأثیر قرار داد. در سال ۱۳۸۳، این کارخانه تولید حدود ۱۷۰هزار تن شکر و ثبت رکورد تولید شکر در کشور را داشت.
مهندس اندیشه که در بخش آزمایشگاه این کارخانه فعالیت میکند، دربارۀ باگاس تولیدشده در این کارخانه گفت: «باگاس تولیدشده بستگی به نیشکری دارد که وارد کارخانه میشود. در سال 1397، حدود 540هزار تن باگاس در کارون تولید شده است. البته بستگی به سطح زیر کشتمان دارد. هرچه بیشتر نیشکر وارد کارخانه شود، باگاس بیشتری هم تولید میشود. این باگاس هم برای خوراک دام، هم کود دامی و هم کاغذ استفاده میشود. البته در نئوپان هم جدیداً از باگاس استفاده میکنند؛ همچنین برای روغن ماشین و البته الکل که فرایندش سخت است و در ایران انجام نمیشود. بیشترین خرید باگاس برای کاغذ است. باگاس کیلویی 20 تومان است و یک تن آن حدود 20هزار تومان میشود. البته شاید کمی افزایش قیمت داشته باشد.»
کارخانههای کاغذ از باگاس استفاده میکنند؟
شرکت چوب و کاغذ مازندران که در شمال کشور واقع شده است، از چوب برای تولید کاغذ استفاده میکند. البته این کارخانه مشهور به این بود که کاغذ روزنامه تولید میکند؛ اما به گفتۀ مسئولان این کارخانه، حدود یک سال است که تولیدات این شرکت برای کاغذ روزنامه هم به صفر رسیده و متوقف شده است؛ چون کاغذ تولیدیشان را نمیتوانستند به فروش برسانند.
از کارخانۀ کاغذ مازندران که بگذریم، به کارخانۀ کاغذ پارس میرسیم که کاغذ بیشتری تولید میکند و در عرصههای مختلف فعال است. گروه صنایع کاغذ پارس سال ۱۳۴۶ در شمال خوزستان، با هدف استفاده از باگاسِ تولیدشده در کارخانۀ نیشکر هفتتپه تأسیس شد و در سال ۱۳۴۹ به بهرهبرداری رسید. این کارخانه پس از راهاندازی، تا مدتها یگانه تأمینکنندۀ کاغذ چاپ و کاغذ تحریر داخل کشور بود؛ اما بهدلیل صدمات وارده در طی دوران دفاع مقدس و انجامنشدن نوسازی و بازسازی در زمان تصدی بخش دولتی، در معرض تعطیلی همیشگی قرار گرفت و وضعیت آن در سالهای منتهی به ۱۳۹۱، به کمتر از ۲۰درصد ظرفیت اسمی رسید. مهر سال ۱۳۹۲، فصل جدیدی در کارخانۀ کاغذ پارس آغاز شد. سهام این شرکت به بخش خصوصی و شخصی به اسم محمدجواد مقدم واگذار شد و سلسله اقدامات برای بازسازی و نوسازی ماشینآلات، فرایندها و منابع انسانی آغاز شد و طی دو سال فعالیت شبانهروزی، کاغذ پارس به رکورد تولید عمر خود دست یافت. همچنین بازارهای صادراتی را نشانه گرفت و سبد محصولات خود را متنوع کرد.
کارخانۀ بعدی، کارخانۀ کاغذ کارون است که فعالیتهایش در حال حاضر متوقف شده و مشکلات زیادی دارد. ابتدا نام این کارخانه کاغذ کارون بود که سال 1392، اموال منقول و غیرمنقول آن طی یک مزایده از سوی شرکت آتیه دماوند واگذار شد و مجموعهای به نام «گلریز صنعت شوشتر» تأسیس شد. این مجموعه بزرگترین مجموعۀ تولید خمیر از باگاس در ایران است که ظرفیت 85هزارتنی خمیر برای تولید کاغذ تحریر و چاپ را دارد؛ اما تا امروز فعالیتی نداشته است؛ چون در گیرودار مسائل حقوقی افتاده است. پس عملاً باگاس هم در این کارخانه استفادۀ خاصی نمیشود.
خمیر کاغذ صادر میشود!
باگاس بهخودیخود نمیتواند صادر شود؛ چون قابلیت اشتعال دارد. اما اگر به تولیدات دیگر تبدیل شود، میشود خیلی راحت آن را صادر کرد. فکر کنید مثلاً به خمیر کاغذ تبدیل شود و بعد بهراحتی و با یک قیمت خوب آن را صادر کنند. این اتفاق هم میافتد. کاغذ داخلی را قبلاً به دلیل اینکه کیفیت خوبی نداشت، نمیخریدند. برای همین، کارخانههای کاغذ ترجیح میدادند این خمیر را بهجای اینکه به کاغذ تبدیل کنند، بفروشند و اتفاقاً خریداران خوبی هم در خارج از کشور دارد. چون الان همۀ دنیا به این سمت میروند که از باگاس استفاده کنند و همین خمیر کاغذ استخراجشده از باگاس، کلی به آنها کمک میکند.
ماجرای کاغذ به کجا خواهد رسید؟
آماری اوایل سال 1397 اعلام شد مبنی بر اینکه نیاز سالانۀ کشور به کاغذ، حدود 2میلیون تن است که 350هزار تن کاغذ تحریر، 100هزار تن کاغذ روزنامه و 700هزار تن کاغذ بستهبندی مورد نیاز ماست. طبق آخرین اعلام رسمی، آمار تولید سالانۀ تفالۀ نیشکر یا همان باگاس، 5/2میلیون تن در سال است. نسبت تولید کاغذ به باگاس هم سه به یک و در بدبینانهترین حالت، پنج به یک است؛ یعنی حداقل میتوانیم 500هزار تن کاغذ از طریق مواد اولیۀ باگاس در داخل تولید کنیم. با نگاهی به این آمار، میشود گفت کاغذ تولیدشده از باگاس، میتواند نیاز کاغذ تحریر و کاغذ روزنامۀ داخل را تأمین کند؛ اما مسئله این است که چنین اتفاقی نمیافتد؛ چون ارادهای پشت آن نیست و برخی از مسئولان چارۀ مشکل کاغذ را فقط در واردات میبینند.
در یک سال اخیر، کمبود کاغذ مشکلات فراوانی را برای حوزۀ نشر و مطبوعات به وجود آورده است. کاغذ بندی 520هزار تومان مشکل کوچکی نیست. فکر کنید که یک ناشر چقدر باید خرج کند تا کاغذ بخرد و بعد آن را به کتاب تبدیل کند. یا روزنامهها تعطیل میشوند یا اینکه صفحاتشان را کم میکنند. کاغذ موضوع مهمی است؛ آنقدر مهم که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه کتاب، به وزیر ارشاد برای حل مسئلۀ کاغذ تذکر دادند. ضمن اینکه ایشان هم دربارۀ تولید داخل و حل مشکلات کارخانههای داخلی کاغذ تذکر داده بودند. با وجود حجم انبوهی از تولیدات باگاس نیشکر بهعنوان مواد اولیۀ تولید کاغذ و همچنین وجود کارخانههایی که میتوانند بهسمت تولید کاغذ از این محصول بروند، باز هم شاهد این هستیم که مسئولان ترجیح میدهند سراغ واردات کاغذ بروند. همین گزارش و همین باگاس تولیدی در کارخانههای داخل، نشان میدهد که میشود این کار را انجام داد؛ کما اینکه دو کشور آمریکا و پرو از باگاس برای تولید کاغذ استفاده میکنند. از طرف دیگر، فکر کنید که هزینۀ تولید یک تن خمیر کاغذ از چوب جنگلی حدوداً 120هزار تومان و از باگاس حدود 14هزار تومان است. همۀ اینها را کنار هم بگذارید. با یک حساب و کتاب ساده میتوان فهمید که باگاس محصول ارزشمندی است که تولیدکنندگان کاغذ از آن غافل بودند. باگاس شاید اسمش سخت باشد؛ اما هم ارزان است هم در دسترس. باگاس همین تفالۀ نیشکر خودمان است.
هزینۀ هر تن خمیر کاغذ از تنۀ درختان معادل 120هزار تومان است و این هزینه در قبال هر تن باگاس حاصل تفالۀ نیشکر، 14هزار تومان است. هر تن باگاس را میشود به 4.5 تن خمیر کاغذ سفید تبدیل کرد.
آمار تولید سالانۀ باگاس 2.5میلیون تن در سال است. نسبت تولید کاغذ به باگاس هم سه به یک و در بدبینانهترین حالت پنج به یک است؛ یعنی حداقل میتوان 500هزار تن کاغذ از باگاس تولید کرد.
هر بند کاغذ ۵۰۰ برگ کاغذ میدهد. از هر درخت، ۱۷ بند کاغذ A4 یا ۸۵۰۰ برگ کاغذ استخراج میشود. برای مصرف سالیانه، 350هزار تن کاغذ تحریر و 100هزار تن کاغذ روزنامه احتیاج داریم.
گزارش جامجم دربارۀ واحدهای تولیدی کاغذ در کشور و حقایق تکاندهندۀ مربوط به آن
یکی داستان است پُر آب چشم
بحران کاغذ، صنعت نشر را با چالشهای جدی روبهرو کرده و روزنامهها هر روز نحیفتر از روز قبل میشوند. مسئلۀ اصلی به واردات کاغذ ارتباط دارد و در هیاهوی بالارفتن قیمت کاغذ بر اثر بالارفتن قیمت ارز، تشکیل کارگروه کاغذ، فرار سلاطین کاغذ، کمبود کاغذ در بازار و هزار نکته و مسئلۀ مرتبط با آن، یک سؤال مهم و اساسی مطرح است: وضعیت تولید کاغذ تحریر و روزنامه در ایران چطور است و کارخانههای تولید کاغذ چه میکنند و روزگارشان چطور میگذرد؟ مهمترین کارخانههای تولید کاغذ تحریر و روزنامه در کشورمان عبارتاند از گروه صنایع کاغذ پارس، صنایع چوب و کاغذ مازندران، کارخانۀ کاغذسازی کارون و مجتمع کاغذ تبریز. از میان انبوه کاغذی که در کشور تولید میشود، صنایع فرهنگی و بهخصوص نشر کتاب نیازمند کاغذ تحریر 70گرمی است و به همین منظور، در سالی که به نام رونق تولید ملی نامگذاری شده و در شرایطی که واردات بیانضباط و بیبرنامه بازار کاغذ را با بحران اساسی روبهرو کرده، نگاهی کردهایم به شرایط فعلی این کارخانهها و میزان تولید کاغذ 70گرمی در چهار کارخانۀ نامبرده. گفتوگو با مدیرعامل گروه صنایع کاغذ پارس هم به این گزارش ضمیمه شده است.
گروه صنایع کاغذ پارس
محل کارخانه: شمال خوزستان، نزدیک شوش
سال تأسیس: 1346، سهامی عام
این کارخانه بهمنظور استفاده از باگاس کارخانۀ نیشکر هفتتپه تأسیس شد و اولین واحد تولیدکنندۀ کاغذ چاپ و تحریر در ایران محسوب میشود.
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: صفر
شرایط فعلی کارخانه: این کارخانه با اینکه بهمنظور تولید کاغذ چاپ و تحریر راهاندازی شده و از سال 1349 در این زمینه تولیداتی داشته، در حال حاضر بیشتر از هر چیز دیگر خمیر سلولزی کاغذ تولید و صادر میکند. گروه صنایع کاغذ پارس افتوخیزهای بسیاری را پشت سر گذاشته که از مهمترین آنها میتوان به آسیبهایی اشاره کرد که در دوران دفاع مقدس به آن وارد شده است؛ اما با همۀ اینها، امروز یکی از صنایع پویا و فعال محسوب میشود.
صنایع چوب و کاغذ مازندران
محل کارخانه: جادۀ ساریسمنان
سال تأسیس: 1376، سهامی عام
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: ۹۰۰۰۰ تن کاغذ روزنامه، چاپ و تحریر بر اساس آنچه در سایت این کارخانه ذکر شده و شاید مدتها از بهروزرسانی آن گذشته باشد.
شرایط فعلی کارخانه: در حال حاضر، این کارخانه بهعنوان مهمترین تولیدکنندۀ کاغذ روزنامه شناخته میشود. تا همین سال گذشته، کارخانه با مشکلات نقدینگی و سرمایهگذار برای ادامۀ تولید دستبهگریبان بوده است. از سال پیش، مدیرعامل این مجموعه تغییر کرده و این مسئولیت به علی حسینپور سپرده شده و نیز 58درصد از سهام این کارخانه در اختیار بانک ملی بوده که طبق قانون باید واگذار شود.
مجتمع کاغذ تبریز
محل کارخانه: بندر آزاد امیرآباد در بهشهر
سال تأسیس: کارخانۀ کاغذسازی تبریز از سال 1389 طراحی شده بود؛ اما سالها در انتظار انجام تعهدات دولت و سرمایهگذار مانده بود، تا اینکه فروردین سال 1396، بهصورت رسمی افتتاح شد.
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: نامعلوم
شرایط فعلی کارخانه: در شرایطی که بسیاری از کارخانههای تولید کاغذ، از جمله کاغذ پارس، جوابگوی نیاز کشور در زمینۀ کاغذ تحریر نبودند، دولت بر آن شد که یک کارخانۀ تولید کاغذ تحریر راهاندازی کند و آن را تنها تولیدکنندۀ کاغذ تحریر نامید. گفته شده در راهاندازی این مجتمع کاغذی، از تکنولوژی اروپا استفاده شده و قرار بود سالانه 55هزار تن کاغذ چاپ و تحریر تولید کند؛ اما دربارۀ ظرفیت تولید آن اطلاعی در دست نیست.
کارخانۀ کاغذ کارون
محل کارخانه: شوشتر، نزدیک هفتتپه
سال تأسیس: 1363
ظرفیت فعلی تولید کاغذ تحریر: صفر
شرایط فعلی کارخانه: این کارخانه بزرگترین مجموعۀ تولید خمیر از باگاس در ایران است که ظرفیت 85هزارتنی خمیر برای تولید کاغذ تحریر و چاپ را دارد؛ اما بهدلیل مشکلات حقوقی فعلاً پلمب است.
مدیرعامل این کارخانه بهتازگی گفتوگویی با فارس داشته و گفته است اگر یارانه 4200تومانی را که سال گذشته برای واردات کاغذ اختصاص داده شد، در اختیار کارخانههای داخلی قرار میدادند، تاکنون 70درصد نیاز کشور به کاغذ تحریر برطرف میشد.
https://mananashr.ir/news/32580/
برای ذخیره در کلیپ برد کلیک کنید
نظر بدهید