یکشنبه 20 بهمن 1398
خط بریل منسوخ‌شدنی نیست/ جامعۀ نابینایان به استفاده از کتاب‌های صوتی تمایل دارد
از مزایای کتاب صوتی این است که می توان در هرجا استفاده کرد؛ اما استفاده از کتاب‌های بریل با توجه به حجمشان، کار راحتی نیست. یکی دیگر از محاسن کتاب‌های صوتی دردسترس بودن آن هاست؛ در حالی که برای استفاده از کتاب‌هایی که به خط بریل هستند و در دایرۀ کتاب‌های آموزشی قرار نمی‌گیرند، می بایستی به کتابخانۀ نابینایان مراجعه کرد.
در آخرین شماره از مجله «شیرازه کتاب» مصاحبه ای را با خانم فرحناز یوسفی، مدیر انتشارات پرستوی سپید منتشر شده است. متاسفانه در تنظیم این مصاحبه چند خطای سهوی رخ داده است که ضمن عذرخواهی از ایشان و مخاطبان مجله، متن اصلاح شده مورد تایید به شرح زیر منتشر می شود.
انتشارات پرستوی سپید جزو معدود ناشرانی است که حضوری فعال در حوزۀ چاپ کتاب‌های بریل با همکاری موسسه رودکی دارد. فرحناز یوسفی مدیریت انتشارات پرستوی سپید را عهده‌دار است و در کارنامۀ این مدیر و نویسنده، تألیف هجده کتاب و همچنین پنج کتاب به خط بریل دیده می‌شود. البته این دلیل ما برای گفت‌وگو با او نیست؛ چرا که یوسفی سفیر فرهنگی نابینایان رودکی است و در کنار این مسئولیت مهم، مدرس داستان مینی‌مال و شعر نابینایان و همچنین مدرس خط بریل به شیوه دیداری (برای والدین بینا) و درشت‌خط (برای کم بینایان) است. او به‌دلیل تحصیل در رشتۀ ادبیات کودک و روان‌شناسی توانسته است وضعیت نابینایان و کم بینایان را تا حدودی آسیب‌شناسی کند. او در گفت‌وگوی تفصیلی با شیرازه از وضعیت این روزهای چاپ کتاب به خط بریل و چرایی سوق پیدا کردن جامعۀ نابینایان و کم‌بینایان به استفاده از کتاب‌های صوتی گفته است.
چرا ناشران تمایل چندانی برای چاپ آثار به خط بریل ندارند؟ کمی دراین‌باره صحبت کنید.
در وهلۀ اول باید بگویم که مخاطبان آثار به خط بریل، اقلیتی از جامعه هستند و این‌طور نیست که همۀ افراد بتوانند از این کتاب‌ها استفاده کنند. در ثانی دستگاه های چاپ بریل در ایران بسیار محدود است و در اختیار ناشران نیست. پس این گونه نیست که ناشران تمایلی به چاپ آثار بریل نداشته باشند و اگر اطلاع رسانی کافی جهت همکاری ناشران با مراکز چاپ کتاب بریل انجام شود، می توان از همراهی ناشران بهره مند شد.
بنده تا به امروز، حدود دویست عنوان کتاب توسط انتشاراتم به چاپ رسانده ام که شخصاً مایلم مجوز چاپ تمامی آن‌ها و همچنین کتاب های تالیفی خودم را برای چاپ کتاب به خط بریل بدهم، همان طور که تا به حال دریغ نکرده ام.
برای چاپ آثار به خط بریل با چه محدودیت هایی روبه‌رو هستیم؟
اصلی‌ترین مشکل در حوزۀ انتشار چنین کتاب‌هایی، کمبود منبع و کمبود دستگاه‌های چاپ به خط بریل است که همان طور که عرض شد در ایران تعداد محدودی وجود دارد و در تهران کار اصلی چاپ کتاب بریل، توسط موسسه رودکی و حسینیه ارشاد انجام می شود. از سوی دیگر، اگر این دستگاه‌ها مشکلی پیدا کنند، از آنجایی که قطعات آن‌ها اصولا در داخل کشور تولید نمی‌شود، در صورت خرابی دستگاه ها، روند تعمیر آن و در نتیجه چاپ کتاب با کندی همراه است و ما نیز دو سال است که توسط موسسه رودکی کتابی به خط بریل نداشته ایم. ولی کتاب های قبلی که به چاپ رسیده در کتابخانۀ مرکزی رودکی که جزو کتابخانه‌های مادر نابینایان نیز به شمار می‌رود، موجود است.
یکی دیگر از مشکلات چاپ آثار به خط بریل، مسائل مربوط به حروف‌چینی این‌گونه کتاب‌ها است که کار بسیار تخصصی و زمان‌بری است؛ به‌طوری که نمی‌توان با همان سرعتی که یک کتاب معمولی برای انتشار آماده می‌شود، این دسته از کتاب‌ها را آمادۀ چاپ کرد. همۀ این مسائل دست به دست هم داده تا سرعت انتشار این‌گونه آثار به‌مراتب کمتر شود.
در حال حاضر در کتابخانۀ مادر نابینایان، کتاب‌های صوتی وجود دارد؟
بله. خوشبختانه کتابخانۀ مادر از لحاظ کتاب‌های صوتی بسیار غنی است و مشکلی از این بابت وجود ندارد. البته نباید فراموش کنیم که امروزه کتاب‌هایی که به خط معمولی نیز منتشر می‌شود، همانند گذشته چندان اقبالی از سوی مردم ندارد. و بسیاری ترجیح می‌دهند که از کتاب‌های صوتی استفاده کنند.
متأسفانه باید به این مسئله نیز توجه کرد که به‌طور کلی، آمار کتاب‌خوانی در کشورمان تنها 2درصد است. به نظر بنده جدا از مسائل اقتصادی، بخش اعظمی از دلیل کتاب‌نخواندن مردم، وجود فضای مجازی و گسترده‌تر‌شدن امکانات دیجیتالی است. علاوه بر آن، با هوشمند شدن تلفن‌های همراه، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند از گوشی همراه خود برای کتاب‌خواندن استفاده کنند و این مسئله شامل حال جامعۀ نابینایان نیز می‌شود.
عده‌ای معتقدند کتاب‌های صوتی نمی‌توانند حس کتاب‌خوانی را به فرد منتقل کنند و آیا این شامل حال نابینایان نیز می‌شود؟
از نظر من خیر، زیرا نابینایان ازطریق شنوایی و با صوت بیشترین ارتباط را برقرار می کنند و حتی خواب هایشان نیز به صورت صوتی است ولی شاید نیاز به پژوهش بیشتری در این زمینه باشد تا بتوان به پاسخ علمی تری رسید.
مزایا و معایب کتاب های صوتی را بفرمایید. آیا کتاب های صوتی پس از مدتی کارآیی خود را از دست نمی دهند؟
شاید کتاب‌های صوتی بعد از مدتی استفاده، دیگر کیفیت اولیه را نداشته باشد اما این‌گونه نیست که دیگر امکان تکثیرشان وجود نداشته باشد. از سوی دیگر هم هزینۀ تکثیر آن‌ها نیز به‌مراتب کمتر از چاپ کتاب به خط بریل است و نیازمند زمان زیادی هم نخواهد بود. از مزایای کتاب صوتی این است که می توان در هرجا استفاده کرد؛ اما استفاده از کتاب‌های بریل با توجه به حجمشان، کار راحتی نیست. یکی دیگر از محاسن کتاب‌های صوتی دردسترس بودن آن هاست؛ در حالی که برای استفاده از کتاب‌هایی که به خط بریل هستند و در دایرۀ کتاب‌های آموزشی قرار نمی‌گیرند، می بایستی به کتابخانۀ نابینایان مراجعه کرد.
آیندۀ خط بریل در کشورمان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا کتاب های بریل به زودی منسوخ خواهد شد؟
با گسترده‌تر شدن فضاهای مجازی و همچنین دسترسی آسان به کتاب‌های صوتی تا حدودی در حوزۀ کتاب‌های خط بریل هم تاثیر گذاشته اما از آنجایی که تدریس به قشر نابینا به کتاب‌های خط بریل وابسته است نمی‌توان ادعا کرد که استفاده از کتاب‌های خط بریل به‌زودی منسوخ خواهد شد. همچنین امروزه گوشی‌های هوشمند، بسیاری از نیازهای نابینایان را در خواندن و نوشتن برطرف کرده است. نمی‌توان این مسئله را کتمان کرد که پیشرفت فناوری وضعیت کتاب‌خوانی را برای نابینایان بسیار آسان‌تر از گذشته کرده است. البته نمی‌توان با دید منفی به این مقوله نگاه کرد. هنوز به کتاب‌های بریل نیازمند هستیم؛ اما قطعاً سهولت دسترسی به استفاده از کتاب برای این قشر جامعه مسئلۀ بسیار مهمی است.
اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.
به عقیده من نهادهای دولتی با حمایت مالی و معنوی باید در نشر كتب بریل یاری رسان باشند و با توجه به کمبود منابع به ویژه در زمینه فرهنگی و ادبی ناشران نیز همکاری لازم را با نهادها و مراکز مرتبط داشته باشند.
به غیر از نابینایان، به نیازهای کم بینایان نیز می بایستی توجه شود. نکته ای که در رابطه با کم بینایان مغفول مانده، این است که آموزش خط بریل و معمولی، هم‌زمان برای آن دسته از کم بینایان که امکان آموزش معمولی نیز برای آن‌ها وجود دارد، انجام نمی شود و در حقیقت، آموزش یا به خط بریل است، یا دانش‌آموز را به مدارس عادی می‌فرستند تا با کمک معلم راهنما همانند دانش‌آموزان عادی درس بخواند. سال گذشته در مرکز نابینایان بهارستان توانستیم هفت دانش‌آموز کم بینا را انتخاب کنیم و به صورت آزمایشی در کنار خط بریل، با خط معمولی نیز به آن‌ها آموزش بدهیم که با موفقیت خوبی همراه بود و در حال حاضر نیز کانال تلگرامی برای این دسته از دانش آموزان توسط بنده راه اندازی شده که به واسطه آموزش به مادران، به صورت غیر حضوری آموزش حروف معمولی به دانش آموزان انجام می شود. همچنین در مرکز بهارستان آموزش خط بریل به شیوه دیداری انجام شد تا والدین با آموزش خط بریل بتوانند از نظر درسی به دانش آموزان کمک کنند. امیدوارم روزی این مسئله در مدارس ما به یک حرکت عمومی تبدیل شود و برای دانش‌آموزان کم بینا، هر دو روش آموزشی را داشته باشند و والدین نیز تحت آموزش های ویژه قرار بگیرند.
انتشارات پرستوی سپید جزو معدود ناشرانی است که حضوری فعال در حوزۀ چاپ کتاب‌های بریل با همکاری موسسه رودکی دارد. فرحناز یوسفی مدیریت انتشارات پرستوی سپید را عهده‌دار است و در کارنامۀ این مدیر و نویسنده، تألیف هجده کتاب و همچنین پنج کتاب به خط بریل دیده می‌شود. البته این دلیل ما برای گفت‌وگو با او نیست؛ چرا که یوسفی سفیر فرهنگی نابینایان رودکی است و در کنار این مسئولیت مهم، مدرس داستان مینی‌مال و شعر نابینایان و همچنین مدرس خط بریل به شیوه دیداری (برای والدین بینا) و درشت‌خط (برای کم بینایان) است. او به‌دلیل تحصیل در رشتۀ ادبیات کودک و روان‌شناسی توانسته است وضعیت نابینایان و کم بینایان را تا حدودی آسیب‌شناسی کند. او در گفت‌وگوی تفصیلی با شیرازه از وضعیت این روزهای چاپ کتاب به خط بریل و چرایی سوق پیدا کردن جامعۀ نابینایان و کم‌بینایان به استفاده از کتاب‌های صوتی گفته است.
چرا ناشران تمایل چندانی برای چاپ آثار به خط بریل ندارند؟ کمی دراین‌باره صحبت کنید.
در وهلۀ اول باید بگویم که مخاطبان آثار به خط بریل، اقلیتی از جامعه هستند و این‌طور نیست که همۀ افراد بتوانند از این کتاب‌ها استفاده کنند. در ثانی دستگاه های چاپ بریل در ایران بسیار محدود است و در اختیار ناشران نیست. پس این گونه نیست که ناشران تمایلی به چاپ آثار بریل نداشته باشند و اگر اطلاع رسانی کافی جهت همکاری ناشران با مراکز چاپ کتاب بریل انجام شود، می توان از همراهی ناشران بهره مند شد.
بنده تا به امروز، حدود دویست عنوان کتاب توسط انتشاراتم به چاپ رسانده ام که شخصاً مایلم مجوز چاپ تمامی آن‌ها و همچنین کتاب های تالیفی خودم را برای چاپ کتاب به خط بریل بدهم، همان طور که تا به حال دریغ نکرده ام.
برای چاپ آثار به خط بریل با چه محدودیت هایی روبه‌رو هستیم؟
اصلی‌ترین مشکل در حوزۀ انتشار چنین کتاب‌هایی، کمبود منبع و کمبود دستگاه‌های چاپ به خط بریل است که همان طور که عرض شد در ایران تعداد محدودی وجود دارد و در تهران کار اصلی چاپ کتاب بریل، توسط موسسه رودکی و حسینیه ارشاد انجام می شود. از سوی دیگر، اگر این دستگاه‌ها مشکلی پیدا کنند، از آنجایی که قطعات آن‌ها اصولا در داخل کشور تولید نمی‌شود، در صورت خرابی دستگاه ها، روند تعمیر آن و در نتیجه چاپ کتاب با کندی همراه است و ما نیز دو سال است که توسط موسسه رودکی کتابی به خط بریل نداشته ایم. ولی کتاب های قبلی که به چاپ رسیده در کتابخانۀ مرکزی رودکی که جزو کتابخانه‌های مادر نابینایان نیز به شمار می‌رود، موجود است.
یکی دیگر از مشکلات چاپ آثار به خط بریل، مسائل مربوط به حروف‌چینی این‌گونه کتاب‌ها است که کار بسیار تخصصی و زمان‌بری است؛ به‌طوری که نمی‌توان با همان سرعتی که یک کتاب معمولی برای انتشار آماده می‌شود، این دسته از کتاب‌ها را آمادۀ چاپ کرد. همۀ این مسائل دست به دست هم داده تا سرعت انتشار این‌گونه آثار به‌مراتب کمتر شود.
در حال حاضر در کتابخانۀ مادر نابینایان، کتاب‌های صوتی وجود دارد؟
بله. خوشبختانه کتابخانۀ مادر از لحاظ کتاب‌های صوتی بسیار غنی است و مشکلی از این بابت وجود ندارد. البته نباید فراموش کنیم که امروزه کتاب‌هایی که به خط معمولی نیز منتشر می‌شود، همانند گذشته چندان اقبالی از سوی مردم ندارد. و بسیاری ترجیح می‌دهند که از کتاب‌های صوتی استفاده کنند.
متأسفانه باید به این مسئله نیز توجه کرد که به‌طور کلی، آمار کتاب‌خوانی در کشورمان تنها 2درصد است. به نظر بنده جدا از مسائل اقتصادی، بخش اعظمی از دلیل کتاب‌نخواندن مردم، وجود فضای مجازی و گسترده‌تر‌شدن امکانات دیجیتالی است. علاوه بر آن، با هوشمند شدن تلفن‌های همراه، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند از گوشی همراه خود برای کتاب‌خواندن استفاده کنند و این مسئله شامل حال جامعۀ نابینایان نیز می‌شود.
عده‌ای معتقدند کتاب‌های صوتی نمی‌توانند حس کتاب‌خوانی را به فرد منتقل کنند و آیا این شامل حال نابینایان نیز می‌شود؟
از نظر من خیر، زیرا نابینایان ازطریق شنوایی و با صوت بیشترین ارتباط را برقرار می کنند و حتی خواب هایشان نیز به صورت صوتی است ولی شاید نیاز به پژوهش بیشتری در این زمینه باشد تا بتوان به پاسخ علمی تری رسید.
مزایا و معایب کتاب های صوتی را بفرمایید. آیا کتاب های صوتی پس از مدتی کارآیی خود را از دست نمی دهند؟
شاید کتاب‌های صوتی بعد از مدتی استفاده، دیگر کیفیت اولیه را نداشته باشد اما این‌گونه نیست که دیگر امکان تکثیرشان وجود نداشته باشد. از سوی دیگر هم هزینۀ تکثیر آن‌ها نیز به‌مراتب کمتر از چاپ کتاب به خط بریل است و نیازمند زمان زیادی هم نخواهد بود. از مزایای کتاب صوتی این است که می توان در هرجا استفاده کرد؛ اما استفاده از کتاب‌های بریل با توجه به حجمشان، کار راحتی نیست. یکی دیگر از محاسن کتاب‌های صوتی دردسترس بودن آن هاست؛ در حالی که برای استفاده از کتاب‌هایی که به خط بریل هستند و در دایرۀ کتاب‌های آموزشی قرار نمی‌گیرند، می بایستی به کتابخانۀ نابینایان مراجعه کرد.
آیندۀ خط بریل در کشورمان را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا کتاب های بریل به زودی منسوخ خواهد شد؟
با گسترده‌تر شدن فضاهای مجازی و همچنین دسترسی آسان به کتاب‌های صوتی تا حدودی در حوزۀ کتاب‌های خط بریل هم تاثیر گذاشته اما از آنجایی که تدریس به قشر نابینا به کتاب‌های خط بریل وابسته است نمی‌توان ادعا کرد که استفاده از کتاب‌های خط بریل به‌زودی منسوخ خواهد شد. همچنین امروزه گوشی‌های هوشمند، بسیاری از نیازهای نابینایان را در خواندن و نوشتن برطرف کرده است. نمی‌توان این مسئله را کتمان کرد که پیشرفت فناوری وضعیت کتاب‌خوانی را برای نابینایان بسیار آسان‌تر از گذشته کرده است. البته نمی‌توان با دید منفی به این مقوله نگاه کرد. هنوز به کتاب‌های بریل نیازمند هستیم؛ اما قطعاً سهولت دسترسی به استفاده از کتاب برای این قشر جامعه مسئلۀ بسیار مهمی است.
اگر نکته‌ای هست، بفرمایید.
به عقیده من نهادهای دولتی با حمایت مالی و معنوی باید در نشر كتب بریل یاری رسان باشند و با توجه به کمبود منابع به ویژه در زمینه فرهنگی و ادبی ناشران نیز همکاری لازم را با نهادها و مراکز مرتبط داشته باشند.
به غیر از نابینایان، به نیازهای کم بینایان نیز می بایستی توجه شود. نکته ای که در رابطه با کم بینایان مغفول مانده، این است که آموزش خط بریل و معمولی، هم‌زمان برای آن دسته از کم بینایان که امکان آموزش معمولی نیز برای آن‌ها وجود دارد، انجام نمی شود و در حقیقت، آموزش یا به خط بریل است، یا دانش‌آموز را به مدارس عادی می‌فرستند تا با کمک معلم راهنما همانند دانش‌آموزان عادی درس بخواند. سال گذشته در مرکز نابینایان بهارستان توانستیم هفت دانش‌آموز کم بینا را انتخاب کنیم و به صورت آزمایشی در کنار خط بریل، با خط معمولی نیز به آن‌ها آموزش بدهیم که با موفقیت خوبی همراه بود و در حال حاضر نیز کانال تلگرامی برای این دسته از دانش آموزان توسط بنده راه اندازی شده که به واسطه آموزش به مادران، به صورت غیر حضوری آموزش حروف معمولی به دانش آموزان انجام می شود. همچنین در مرکز بهارستان آموزش خط بریل به شیوه دیداری انجام شد تا والدین با آموزش خط بریل بتوانند از نظر درسی به دانش آموزان کمک کنند. امیدوارم روزی این مسئله در مدارس ما به یک حرکت عمومی تبدیل شود و برای دانش‌آموزان کم بینا، هر دو روش آموزشی را داشته باشند و والدین نیز تحت آموزش های ویژه قرار بگیرند.
https://mananashr.ir/news/33617/
برای ذخیره در کلیپ برد کلیک کنید
نظر بدهید