هفتۀ بنزینی کتاب 98

تقریبا 27 سال از برگزاری اولین دورۀ هفتۀ کتاب، یکی از رویداد‌های مهم فرهنگی کشور در آبان، می‌گذرد. هفتۀ کتاب در تقویم کشورمان، در کنار نمایشگاه کتاب و جشنواره‌‌های مختلف قرار گرفته است و البته آن را بیشتر، متولیان دولتی جدی می‌گیرند تا عامۀ مردم و بدنۀ نشر. اکثر برنامه‌‌های هفتۀ کتاب جنبۀ رسانه‌ای و نمادین دارد و همچنان با رنگ و بوی پاییزی و غریبانه برگزار می‌شود. امسال اما یک اتفاق نابهنگام درست در روز کتاب و کتاب‌خوانی، نه‌تنها هفتۀ کتاب، که کل کشور را تحت‌تأثیر منفی خود قرار داد؛ رویدادی که ریشه در تصمیمات دولت داشت.
هفتۀ کتاب 1398 از 22 تا 30 آبان، قرار بود با تکرار شعار سال گذشته، یعنی «حال خوش خواندن» برگزار شود. افتتاحیۀ این رویداد فرهنگی روز چهارشنبه، ۲۲ آبان، در یزد برگزار شد و ستاد برگزاری هفتۀ کتاب ایام هفته را به قرار زیر اعلام کرد: چهارشنبه (۲۲ آبان): کتاب و پایتخت کتاب ایران؛ پنج‌شنبه (۲۳ آبان): کتابخانه، کانون فرهنگی محله؛ جمعه (۲۴ آبان): کتاب، کتاب‌خوانی و کتابدار؛ شنبه (۲۵ آبان): وقف کتاب، ترویج کتاب‌خوانی؛ یکشنبه (۲۶ آبان):‌ مدرسۀ کتاب‌محور، دانش‌آموز کتاب‌خوان؛ دوشنبه (۲۷ آبان): کودک، کتاب، آینده؛ سه‌شنبه (۲۸ آبان): کتاب، مبنای تمدن؛ چهارشنبه (۲۹ آبان): کتاب، رسانه و فضای مجازی؛ پنج‌شنبه (۳۰ آبان): کتاب‌فروشی، پاتوق فرهنگی.
رمضانی، معاون توسعۀ کتابخانه‌ها و ترویج کتاب‌خوانی نهاد کتابخانه‌ها، در نشست خبری هفتۀ کتاب، از برگزاری 18هزار و 450 برنامه و فعالیت در ایام هفتۀ کتاب در 31 استان کشور خبر داد. همچنین افزود که امسال در هفتۀ کتاب، یازده باب کتابخانۀ جدید افتتاح می‌شود، چهار کتابخانه توسعه پیدا می‌کند، ده ساختمان جابه‌جا می‌شود و یک بازسازی و بهره‌برداری از اماکن مربوط به کتابخانه‌ها هم صورت می‌گیرد. به مناسبت فرارسیدن هفتۀ کتاب، در روز 25 آبان عضویت در کتابخانه‌‌های سراسر کشور رایگان است و جریمۀ دیرکرد در بازگرداندن کتاب به کتابخانه به‌شرط بازگرداندنشان بخشوده می‌شود.
یزد؛ آغازگر هفتۀ کتاب
افتتاحیۀ بیست‌وهفتمین هفتۀ کتاب جمهوری اسلامی ایران در استان یزد، با حضور محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی‌پور، دبیر بیست‌وهفتمین هفتۀ کتاب و مسئولان فرهنگی استان یزد، روز چهارشنبه ۲۲ آبان در مسجد روضۀ محمدیه (حظیره) برگزار شد. در این مراسم، اعضای ستاد برگزاری هفتۀ کتاب بر سر مزار حاج‌محمدعلی صدری و آیت‌الله محمد صدوقی، سومین شهید محراب، حضور یافتند و با قرائت فاتحه با آرمان‌‌های این شهدا تجدید میثاق کردند.
اقدامات نمادین از تجدید بیعت، تا رونمایی یادمان
آیین تجدید بیعت اهالی کتاب و اعضای ستاد برگزاری هفتۀ کتاب، کتابداران و کارکنان کتابخانه‌‌های عمومی کشور، سه‌شنبه 21 آبان، در حرم مطهر رهبر کبیر انقلاب برگزار شد.
در این مراسم نیکنام حسینی پور، مدیرعامل مؤسسۀ خانۀ کتاب و علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌‌های عمومی کشور و نیز اعضای ستاد برگزاری هفتۀ کتاب، کارکنان خانۀ کتاب و جمعی از کتابداران و اهالی قلم حضور داشتند.
همچنین یادمان بیست‌وهفتمین هفتۀ کتاب جمهوری اسلامی ایران که به مناسبت هفتۀ وحدت و میلاد حضرت محمدl طراحی شده بود، در سفر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به یزد رونمایی شد. این یادمان بر اساس یکی از اشعار ریاضی یزدی، از شاعران معاصر یزد، طراحی شده و استاد محمود رهبران، از استادان بنام خوش‌نویسی استان یزد، آن را خطاطی کرده است. مضمون این شعر در مدح پیامبر اکرمl است که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را به‌عنوان یادمان بیست‌وهفتمین هفتۀ کتاب جمهوری اسلامی ایران در یزد رونمایی کرد.
 
افزایش قیمت بنزین و قطعی اینترنت
شاید هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که افزایش ناگهانی و جهش قیمت بنزین در بامداد 24 آبان، رمقی برای هفتۀ کتاب و اهالی آن نگذارد. علاوه بر مشکلاتی چون بحران کاغذ و... که حوزۀ نشر و کتاب در این چند سال اخیر با آن دست و پنجه نرم می‌کند، امسال افزایش قیمت بنزین و به‌دنبالش قطعی اینترنت، باعث شد که هفتۀ کتاب کم‌رنگ‌تر از سال‌های گذشته برگزار شود و به اهداف هرچند کم سال‌های گذشته نیز دست پیدا نکند.
مراسم‌‌های رونمایی و جشن‌های امضا و کارگاه‌‌های نویسندگی متعددی با مشکل مواجه شدند. کم نبودند برنامه‌هایی که به‌دلیل ناآرامی‌ها لغو شدند. با قطعی اینترنت، مخاطبان کتاب و کتاب‌خوانی نتوانستند در فضای مجازی از رویداد‌های مرتبط، هرچند کم و کوتاه، باخبر شوند. اختلال سه‌روزۀ اینترنت، سامانۀ مربوط به فروش کتاب در طرح پاییزۀ کتاب را هم مختل کرد. به‌دنبال آن، این طرح نیز با مشکل مواجه شد و نتوانست رونق چندانی داشته باشد؛ تا جایی که دست‌اندرکاران مجبور به تمدید این طرح تا 5 آذر شدند تا شاید کم‌وکاستی‌ها را جبران نماید. اما عملاً این طرح در لابه‌لای شلوغی‌‌های موجود، یکی از دوره‌‌های ضعیف خود را سپری کرد.
طرح پاییزۀ کتاب ضعف‌‌های دیگری هم داشت که اولین آن‌ها اعلام دیرهنگام برگزاری آن به‌دلیل مشکل تأمین اعتبار بود. بر اساس این طرح، به علاقه‌مندان و خریداران کتاب‌‌های عمومی و کودک و نوجوان، ۲۰درصد یارانۀ خرید کتاب تا سقف ۱۲۰هزار تومان در کتاب‌فروشی‌‌های عضو طرح ارائه شد. به عقیدۀ بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها، این اعتبار کم بوده و سقف خرید 120هزار تومان حتی برای خرید یک جلد کتاب کافی نبود. همچنین اعتبار اندک بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها زود تمام شد. تساوی تخفیف 20درصدی برای کتاب‌های تألیف و ترجمه نیز از ضعف‌‌های دیگر این دوره محسوب می‌شود.
آتش بنزین در تفکر
مشکلات هفتۀ کتاب تنها اینجا ختم نمی‌شود. اغتشاش و آشوب در اعتراض به گرانی ناگهانی بنزین در سطح شهرها، به کتابخانه‌‌های عمومی هم ضربه زد. هم‌زمان با پنجمین روز از هفتۀ کتاب، آشوبگران کتابخانۀ عمومی تفکر را در شهریار به آتش کشیدند و حدود 13هزار جلد کتاب در آتش سوخت. طبق برآورد نهاد کتابخانه‌‌های عمومی کشور، خسارت واردشده به این کتابخانه حدود 20میلیارد ریال ارزیابی شده است.
این حادثۀ تلخ در هفتۀ کتاب رخ داد و اهالی کتاب طعم تلخ این آتش‌سوزی را از یاد نخواهند برد. دوستداران کتاب در این زمینه سکوت نکردند و برای بازسازی و تجهیز کتابخانۀ تفکر شهریار، پویش مردمی به راه انداخته‌اند تا تفکر دوباره احیا شود.
کتاب‌هایی که دود شدند
طی آتش‌سوزی که در شب‌های بارندگی پاییز رخ داد، انبار کتاب انتشارات تیمورزاده در قرچک طعمۀ حریق شد و به‌طور کامل سوخت.
فرهاد تیمورزاده، مدیر کتاب‌فروشی و انتشارات تیمورزاده در این خصوص گفت: «۳۷۰هزار نسخه پوسترهای علمی و آموزشی، ۳۷۰هزار نسخه کتاب کودک و نوجوان، ۲۰۰هزار نسخه کتاب عمومی و ۶۰هزار نسخه کتاب پزشکی به‌همراه تمامی قفسه‌‌های چوبی و فلزی و دستگاه‌ها و زینک‌های موجود در انبار، در این آتش‌سوزی از بین رفتند.» گفتنی است که کتاب‌فروشی تیمورزاده فعال در حوزۀ پزشکی و سلامت است.
جای خالی دهخدا در هفتۀ کتاب
یکی از اتفاقات مهم هفتۀ کتاب، اعطای نشان دهخدا است که چند سالی می‌شود در هفتۀ کتاب خبرساز شده است؛ اما امسال، انتخاب کتاب سال اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌‌های سراسر کشور در حوزۀ علوم انسانی از غافلۀ خبرها عقب ماند و برگزار نشد. مسعود کوثری، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی، طی گفت‌وگویی اعلام کرد که این جشنواره امسال مراحل نهایی خود را به انجام رسانده و برگزیدگان خود را نیز شناخته است؛ اما به‌منظور همراهی اهالی فرهنگ با وضعیت اقتصادی جامعه، صرفه‌جویی در هزینه‌‌های ادارات دولتی و نیمه‌دولتی و همچنین رسیدگی بیشتر به وضعیت معیشتی کارکنان، جشنوارۀ نشان دهخدا امسال برگزار نمی‌شود و به سال آینده موکول می‌شود.
جایزۀ شهید همدانی
نخستین دورۀ انتخاب جایزۀ کتاب مدافعان حرم، از آن دست خبر‌های خوبی بود که آوای خوش آن در ششمین روز از هفتۀ کتاب پیچید. جایزۀ کتاب سال سردار شهید حسین همدانی با هدف ارج‌گذاری به صاحبان قلم در موضوع دفاع از حرم و گردآوری تألیفات ارزشمند این حوزه، شناسایی نویسندگان و شاعران توانمند و مستعد، آسیب‌شناسی و جریان‌سازی ادبیات جدید مقاومت با توجه به رویداد‌های سال‌‌های اخیر در منطقۀ خاورمیانه و... برگزار می‌شود. در آیین اختتامیۀ این جایزه، آثار برتر در بخش‌‌های پژوهش، داستان و مستند داستانی، خاطره و شعر معرفی شدند.
برنامه‌‌های لغوشده
لغو برنامه‌ها امسال چاشنی هفتۀ کتاب شد. امسال در بیست‌وهفتمین دورۀ هفتۀ کتاب، به‌دلیل مسائل پیش‌آمده، بسیاری از برنامه‌‌ها در سطح کشور لغو و برگزاری آن به زمان دیگری موکول شد. مهم‌ترین آن‌ها لغو هجدهمین نمایشگاه کتاب استان فارس در شیراز بود که البته دلیل آن «شرایط بد جوی» اعلام شد! اختتامیۀ جایزۀ ادبی جلال هم رویداد دیگری بود که تحت‌تأثیر اوضاع به نیمۀ دوم آذر منتقل شد.
آیین نکوداشت سه نویسندۀ پیش‌کسوت ادبیات کودک و نوجوان یکی از همین برنامه‌ها بود که قرار بود در مراسمی با عنوان «قدر مجموعۀ گل»، چهارشنبه ۲۹ آبان، برگزار شود؛ اما این مراسم به‌دلیل قطع‌بودن راه‌‌های ارتباطی و نبود امکان اطلاع‌رسانی و اوضاع نامناسب موجود، لغو و به زمان دیگری موکول شد. همچنین همایش دیگری با عنوان «دیپلماسی گفت‌و‌گو و رواداری در دولت تدبیر و امید» در کتابخانۀ ملی که قرار بود در آن از محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجۀ دولت تجلیل شود، به‌دلیل مشابه لغو شد.
همچنین برنامه‌‌های هفتۀ کتاب استان اصفهان از جمله برنامۀ «زنده باد کتاب»، برنامۀ رونمایی نماد کتاب و کتاب‌خوانی و همچنین سرود کتاب اصفهان، از جمله برنامه‌هایی بود که با توجه به وضعیت پیش‌آمده لغو شدند.
هفتۀ کتابی در هفتۀ کتاب دیگر
پویش هفتۀ کتاب پلدختر در تهران، از دیگر اتفاقات خوب بیست‌وهفتمین هفتۀ کتاب بود که در آن به‌منظور حمایت از کتابخانه‌ها و کتاب‌فروشی‌‌های شهر پلدختر استان لرستان، مردم و برخی از ناشران چندهزار جلد کتاب در زمینه‌‌های مختلف عمومی، ادبیات داستانی، کتاب‌‌های تخصصی،‌ کودک و نوجوان و... را جمع‌آوری کردند.
از حضور مشاهیر در هفتۀ کتاب تا راه‌اندازی کتابخانه در بیمارستان
در این هفته از شصت عنوان کتاب مشاهیر ایران به تعداد ۶۰هزار جلد رونمایی شد. این عناوین به‌صورت زندگی‌نامۀ داستانی نوشته شده‌اند. یکی دیگر از اتفاقات جالب در هفتۀ کتاب، تجهیز و راه‌اندازی کتابخانۀ مرکز انجمن حمایت از بیماران کلیوی در دو بیمارستان شهید لبافی‌نژاد و شهید هاشمی‌نژاد بود تا فرصت مطالعه برای بیماران دیالیزی و همراهان را در طول دیالیز فراهم آورد.
اعلام برگزیدگان بیست‌وششمین جشنوارۀ کتاب سال دانشجویی، تجهیز 22 کتابخانۀ تهران برای نابینایان و کم‌بینایان، برگزاری نمایشگاه کتاب اقلیت‌‌های دینی، اختتامیۀ دومین دورۀ جشنوارۀ ملی کتاب مجازی، برگزاری پنجمین جشن ملی مترجمان، اعلام آثار برگزیدۀ بخش کتاب و سینما و برگزاری طرح تبادل کتاب در ایستگاه‌‌های مترو و مراکز فرهنگی از دیگر برنامه‌‌های بیست‌وهفتمین سال برگزاری هفتۀ کتاب بود.
همچنین با همکاری سازمان فرهنگ و ارتباطات، امسال برای اولین بار، هفتۀ کتاب در بیش از دوازده کشور از جمله ترکیه، مجارستان، سوئیس، آلمان، ایتالیا و قرقیزستان با مشارکت نهاد‌های فرهنگی این کشورها برگزار شد.
مروجان کتابی که تقدیر شدند
در چهارمین روز از هفتۀ کتاب، ششمین جشنوارۀ تقدیر از مروجان کتاب‌خوانی برگزار شد. ششمین دورۀ این جشنواره با انتشار فراخوان در تیر آغاز به کار کرد. از میان 987 اثر و ایده در مرحلۀ اولیه، 61 نامزد معرفی شد و در نهایت سی فرد و گروه به‌عنوان برگزیده و شایستۀ تقدیر معرفی شدند.
طعم نماز و کتاب در روز جمعه
مؤسسۀ قدر ولایت در راستای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی در بین آحاد مردم، اقدام به برگزاری نمایشگاه کتاب در روز‌های 24 آبان و یکم آذر در محل برگزاری نمازجمعۀ تهران کرد. در این نمایشگاه، آثار بیش از ده ناشر عرضه شد که مربوط به سال‌‌های 1397 و 1398 بود و با تخفیف 50درصدی به فروش رسید.
روز غریب هفتۀ کتاب
یکی دیگر از برنامه‌ها کتاب‌گردی بود؛ اما این کتاب‌گردی در برخی از شهر‌های ملتهب، از جمله اهواز و شیراز، لغو شد؛ هرچند می‌شود گفت تعداد کثیری از مردم به‌دلیل نبود اطلاع‌رسانی درست، از وجود چنین روزی در تقویم اطلاعی ندارند و حتی در مواجهه با حضور گروه‌‌های کتاب‌گردی متعجب شده و این تجمع برایشان سؤال می‌شود. به دلایلی که گفته شد، ششمین سال از کتاب‌گردی، خیلی بی‌رنگ‌تر از سال‌های گذشته بود. هرچند به اصل موضوع نیز ایراداتی وارد است؛ چراکه این کتاب‌گردی بیش از آنکه جنبۀ تأثیرگذاری و حمایت از کتاب‌فروشی‌ها را داشته باشد، بیشتر نمایشی از سوی افراد سرشناس و مسئولان دولتی به نظر می‌رسد.
بیست‌وهفتمین دورۀ هفتۀ کتاب در حالی به کار خود پایان داد که امسال با مشکلاتی مواجه بود؛ اما طی این سال‌ها، برای همه روشن شده است که با اقدامات نمادین نمی‌توان تأثیری بر کتاب‌خوانی عموم جامعه گذاشت. وقتی نهاد‌های متولی فعالیت خود را به نمایشگاه کتاب تهران و هفتۀ کتاب محدود کنند، نتیجه این است که همچنان در اوضاع سخت اقتصادی، بسیاری از مردم و مخاطبان با کتاب و کتاب‌خوانی فاصله دارند. شاید هفتۀ کتاب بتواند بخشی از برنامۀ جبران این کم‌وکاست باشد؛ اما باید به این مسئله پرداخت که رسالت هفتۀ کتاب و انتخاب آن در تقویم چیست؟ آیا مسئولان کارنامۀ یک‌سالۀ خود را در این هفته روی میز نقد کارشناسان قرار داده‌اند؟ چقدر برنامه‌ها و نقشۀ راهی که در این هفته انتخاب شده است، ناشران، نویسندگان، تشکل‌‌های نشر و... را به میدان راه داده است؟ چقدر اهالی کتاب در این هفته قدردان کسانی بوده‌اند که صنعت نشر در همۀ زمینه‌ها به آن‌ها مدیون است؟ آیا هفتۀ کتاب دین خود را به کتاب و کتاب‌خوانی ادا کرده است؟
 
 
نویسنده: مهدیس میرزایی اعتمادی