یک راهنمایی ناقص برای دشمنی غیرصمیمانه!

اگرچه مذاکره‌کنندگان آمریکایی دیگر در دولت این کشور حضور ندارند، می‌توان گفت مذاکرات هسته‌ای همچنان ادامه دارد. خروج ترامپ از برجام باعث شده است ۵+۱ به ۴+۱ تبدیل شود؛ اما این کشور همچنان بر روند مسئلۀ هسته‌ای و تصمیم‌گیری دربارۀ آن اثرگذار است. از این نظر هم می‌شود خاطرات وندی شرمن را نه کتابی در خصوص یک واقعۀ مربوط به گذشته، بلکه دربارۀ رویدادی دانست که همچنان ادامه دارد.
ایرانیان او را بیشتر با سخن جنجالی‌اش دربارۀ DNA و فریب می‌شناسند: زمانی که در پاسخ به نمایندگان کنگرۀ آمریکا گفته بود نیرنگ در DNA ایرانی‌ها وجود دارد. این سخن با ذهنیت ایرانیان دربارۀ شرمن گره خورده است؛ اما او پیازداغ این مسئله را خیلی زیادتر کرده است؛ چرا که در کتاب خاطراتش دو بار مدعی می‌شود که پس از این حرف، ایرانی‌ها به خیابان ریخته و شعار «مرگ بر شرمن» داده‌اند. حتی اگر بخواهیم قضاوتی بی‌طرفانه دربارۀ شخصیت شرمن کنیم، این جمله و این تصور شخصی او نمایی از تلاش‌های مکررش در زندگی برای مهم جلوه دادن خود است؛ حتی بیش از آنچه واقعاً بوده است. با این حال، نوشتن خاطرات شخصی و کاری یک سیاستمدار حتی اگر تمجید از خودش باشد، می‌تواند زوایایی هرچند اندک از موضوعات مهم را روشن کند.
در کتاب خاطرات شرمن به‌دنبال چه بگردیم؟
احتمالاً برخی از خوانندگان کتاب قبل از خواندن خاطرات شرمن گمان می‌کنند اطلاعات بسیار زیادی دربارۀ مذاکرات هسته‌ای ایران کسب می‌کنند و در واقع کتاب را خاطرات هسته‌ای شرمن می‌دانند. اگرچه در حال حاضر می‌توان مهم‌ترین خاطرات مرتبط با مذاکرات هسته‌ای را خاطرات وندی شرمن و نیز جان کری دانست؛ با این حال نیمی از کتاب شرمن نه دربارۀ خاطرات مذاکرات هسته‌ای، بلکه دربارۀ زندگی شخصی و نیز زندگی کاری او در دوره‌های دیگر بوده است؛ تا جایی که از ابتدایی‌ترین لحظات ورود او به سیاست و شروع کمپین‌های انتخاباتی تا پایان غم‌انگیز کمپین انتخاباتی کلینتون برای او در کتاب دیده می‌شود.
به همین دلیل، وقتی قصد شروع خواندن کتاب شرمن را می‌کنید، باید منتظر خاطرات او از مددکاری اجتماعی، خودکشی برادر، طلاق و ازدواج مجدد، مذاکرات در خصوص سوریه، جنبش زنان و خاطراتی از پدرش دربارۀ جنبش برابری سیاهان نیز باشید. با این حال نمی‌توان توصیه کرد که اگر فقط به بخش مذاکرات هسته‌ای علاقه‌مند هستید، می‌توانید تنها آن قسمت‌ها را بخوانید؛ چرا که از طرفی مرز مشخصی میان فصول کتاب در این زمینه نیست و از طرف دیگر، نوع مذاکره و نگاه او به کشورهای دیگر را می‌توان از میان همین سطور دید.
خاطرات شرمن دربارۀ مذاکرات هسته‌ای چه می‌گوید؟
احتمالاً اگر پیگیر این کتاب یا اهل خبر باشید، تا الان قسمت‌هایی از آن را در گوشه و کنار فضای مجازی خوانده‌اید.
می‌شود خاطرات هسته‌ای شرمن را به دو بخش تقسیم کرد: یک بخش خاطرات شرمن دربارۀ رویکردهای مذاکراتی آمریکا و بخش دیگر حاشیه‌هایی هرچند کوتاه از این مذاکرات؛ حاشیه‌هایی مانند شکستن انگشت او یا نگرانی دربارۀ همسرش.
بخش اصلی اما که شامل رویکردهای مذاکراتی می‌شود، حاوی اطلاعاتی مفید برای شناخت نوع مذاکرۀ آمریکا در مسئلۀ هسته‌ای است.
رویکرد چین و روسیه
شرمن در لابه‌لای خاطرات خود نکاتی هرچند اندک نیز دربارۀ رویکرد دو کشور روسیه و چین بیان می‌کند. آن‌طور که او می‌گوید، چین عملاً در مذاکرات هسته‌ای مشارکت فعالانه‌ای نکرده و حتی در سطح معاون سیاسی وزارت خارجه نیز در همۀ مذاکرات شرکت نمی‌کرده است و مسئول تیم مذاکراتی این کشور یک کارشناس امور اشاعۀ هسته‌ای بوده است. با این حال، روسیه نقشی فعال‌تر از چین داشته است. از جمله اشاره‌های شرمن به نقش روسیه می‌توان به کنایه‌های لاورووف به ظریف دربارۀ میزان اجازۀ او برای تصمیم‌گیری و نیز مذاکرات جانبی در خصوص کریمه و نیز مسئلۀ سوریه اشاره کرد.
چرایی رویکرد فرانسه
یکی از مسائلی که در طول مذاکرات هسته‌ای برجسته بود، نقش سخت‌گیرانۀ فرانسه در روند توافق بود؛ به‌گونه‌ای که در همان اوایل مذاکرات، کارشکنی فرانسه باعث شد مذاکرات مجددی دربارۀ برخی مسائل مورد اختلاف صورت گیرد. شرمن دربارۀ این سخت‌گیری معتقد است نقش عربستان و رابطۀ فرانسه با این کشور و نیز مخفی‌کاری آمریکا دربارۀ توافق اولیه از جمله دلایلی بوده است که باعث شده فرانسه نقشی سخت‌گیرانه بر عهده بگیرد.
ماجرای توافق مخفی
شرمن دربارۀ شروع مذاکرات هسته‌ای، اشاره می‌کند که به‌دلیل مشخص‌نبودن نتیجۀ مذاکره و نیز ایجاد محیطی برای بده‌بستان واقعی، مذاکرات اولیه دربارۀ مسئلۀ هسته‌ای که در عمان انجام شده است، کاملاً محرمانه صورت گرفته است و حتی کشورهای اروپایی نیز از آن خبر نداشتند. به گفتۀ او پس از اینکه موضوعات مورد توافق اولیه در این جلسات شکل می‌گیرد، شرمن ابتدا برای کاترین اشتون توضیح می‌دهد که چنین توافقی حاصل شده است؛ ولی در عین حال نگران بوده است که کشورهای دیگر، از جمله کشورهای اروپایی، به نادیده گرفته شدن در این روند اعتراض کنند و ازاین‌رو، مخالفت اولیۀ فرانسه با این توافق را ناشی از همین مسئله می‌داند.
روابط صمیمانه برای مذاکرۀ غیرصمیمانه
از جمله نکات برجستۀ خاطرات شرمن که نقش بسیار پررنگی در کتاب دارد، تأکید ویژۀ او بر ایجاد روابط عاطفی و صمیمانه برای پیش‌بردن مذاکره است. شرمن بارها در کتاب تأکید می‌کند که برای نزدیک‌شدن به توافق و اهداف مذاکرۀ خود، با تیم مذاکره‌کنندۀ ایرانی روابطی دوستانه برقرار کرده است؛ اگر چه چندین بار هم نارضایتی خود را از اینکه نمی‌تواند با تیم مذاکره‌کنندۀ ایرانی دست بدهد، ابراز می‌کند. او معتقد است این‌گونه برقراری روابط عاطفی با تیم مذاکره‌کننده باعث می‌شود راحت‌تر به توافق دست پیدا کرد. از جمله بخش‌های شایستۀ تأمل کتاب دربارۀ همین مسئله است؛ جایی که شرمن می‌گوید پس از آنکه طرف ایرانی خواست تا مواردی دیگر به مذاکره افزوده شود، او حتی گریه هم می‌کند و دست آخر طرف ایرانی از خواستۀ خود عقب می‌نشیند.
خاطرات شرمن اگرچه نمی‌تواند همۀ زوایای مذاکرۀ هسته‌ای را روشن کند و قطعاً اثری کامل در این حوزه نیست، به‌عنوان یکی از آثار معتنابه در این زمینه خواهد بود؛ چرا که پیش از آنکه جزییات یک توافق مهم باشد، نوع نگاه طرفین به مذاکره و رویدادهای مرتبط با آن نه‌تنها می‌تواند روشنگر اتفاقات گذشته باشد، بلکه خطوطی از آنچه آنان در آینده رقم خواهند زد نیز ترسیم می‌کند.
 
 
نویسنده: مسعود شایگان